TSPSC Group II Paper I జనరల్ సైన్స్ క్షిషిపణులు

* క్షిపణి రంగంలో మనం
* అధునాతన అస్త్రాలు సిద్ధం

ఆధునిక ప్రపంచంలో దేశరక్షణ దిశగా భారతదేశం అద్భుత సాంకేతిక విజయాలతో దూసుకెళుతోంది. అమ్ములపొదిలో అధునాతన అస్త్రాలను సిద్ధం చేసుకుంటోంది. ఇందులో అత్యంత ప్రధానమైనవి క్షిపణులు. అంతర్జాతీయ యుద్ధ వ్యూహాలు రెండు రకాలు. ఒకటి.. శత్రుదేశంపైకి ఆక్రమణకు వెళ్లడం. రెండు.. ప్రత్యర్థులు ఆక్రమణలకు వస్తుంటే విజయవంతంగా ఎదుర్కోవడం. ఈ వ్యూహాల్లో దేనికైనా క్షిపణుల అవసరం అత్యంత కీలకం. ఇంతటి ప్రాధాన్యం ఉన్న క్షిపణులు.. వాటి సాంకేతిక పరిజ్ఞానంపై అందిస్తున్న అధ్యయన సమాచారం టీఎస్‌పీఎస్సీ అభ్యర్థుల కోసం..

క్షిపణులు రెండు రకాలు. అవి.. 1) స్ట్రాటజిక్ క్షిపణులు, 2) టాక్టికల్ క్షిపణులు.
స్ట్రాటజిక్ క్షిపణులు: ఇవి శత్రు స్థావరాలను, వైమానిక – నావికా స్థావరాలను, అణువిద్యుత్ కేంద్రాలను, సమాచార వ్యవస్థలు-సంస్థలను ధ్వంసం చేయడానికి ఉపయోగపడతాయి. దూరవ్యాప్తి క్షిపణులు ఈ తరహాకు చెందినవి. ఇవి స్థిరంగా ఒకేచోట ఉండి, ఇతర దేశాల్లోని సుదూర లక్ష్యాలపై దాడి చేస్తాయి. ఉదా: ఖండాంతర క్షిపణులు
టాక్టికల్ క్షిపణులు: ఇవి స్వదేశంపైకి వచ్చే శత్రుదేశాల క్షిపణులు, యుద్ధ విమానాలు, హెలికాప్టర్లు, యుద్ధ ట్యాంకులు, డ్రోన్లను ఎదుర్కొంటాయి. స్వదేశంలోనే స్వల్ప దూరంలోని లక్ష్యాలపై ఇవి దాడి చేస్తాయి. టాక్టికల్ క్షిపణుల(మిసైళ్ల)ను ఒక ప్రాంతం నుంచి మరో ప్రాంతానికి రవాణా చేసేలా, సరిహద్దుల్లో పహారా కాసేలా తయారు చేస్తారు. ఉదా: ప్రహార్, శౌర్య, పృథ్వి, అమోఘ-1
అమ్ములపొదిలో
కె-15 సాగరిక
అణు త్రయం(న్యూక్లియర్ ట్రయాడ్)లో భాగంగా 700 కి.మీ.ల వ్యాప్తిలోని లక్ష్యాలపై అణ్వస్త్రాలను, జలాంతర్గామి నుంచి ప్రయోగించగల క్షిపణి ఇది. దీన్ని అరిహంత్ రకం జలాంతర్గాముల నుంచి ప్రయోగించవచ్చు. ఈ క్షిపణిని హైదరాబాద్‌లోని డీఆర్‌డీవో క్షిపణుల సమూహం (డీఆర్‌డీఎల్ + ఏఎస్ఎల్ + ఆర్‌సీఐ) అభివృద్ధి చేసింది.
ఈ క్షిపణి వ్యవస్థను బలోపేతం చేయడానికి కె-4 రకం క్షిపణిని డీఆర్‌డీవో అభివృద్ధి చేస్తోంది. దీని ప్రభావాత్మక లక్ష్య దూరం 3,500 కి.మీ.లు. కె-రకం క్షిపణులు ఎస్ఎల్‌బీఎం (సబ్‌మెరైన్ లాంచ్‌డ్ బాలిస్టిక్ మిస్సైల్) రకానికి చెందిన ఎదురు దాడి (సెకండ్ స్త్ట్రెక్) సామర్థ్యాన్ని కలిగి ఉంటాయి.
శౌర్య
ఈ క్షిపణి సాగరికను పోలిన షార్ట్ రేంజ్ బాలిస్టిక్, హైపర్‌సోనిక్ టాక్టికల్ క్షిపణి. ఇది గొట్టపు కవచం (క్యానిస్టర్)లో నిక్షిప్తమై ఉండటం వల్ల దీన్ని దీర్ఘకాలం సరిహద్దుల్లోని నేలమాళిగల్లో అమర్చవచ్చు. శత్రుదేశాల నిఘా వ్యవస్థలు, ఉపగ్రహాలు వీటిని గుర్తించలేవు. ఇవి మున్ముందు ఐఆర్ఎన్ఎస్ఎస్ (ఇండియన్ రీజనల్ నావిగేషన్ శాటిలైట్ సిస్టం) నుంచి సహాయాన్ని పొంది ఉపరితలం నుంచి ఉపరితలానికి చెందిన లక్ష్యాలను గురితప్పకుండా ఛేదిస్తాయి.
ప్రహార్
ఇది తక్కువ ఖర్చుతో, అన్ని వాతావరణ పరిస్థితుల్లో ఏ భూభాగంలోనైనా అత్యంత కచ్చితత్వంతో పనిచేసే సత్వర ప్రతిచర్య (క్విక్ రియాక్షన్) రకానికి చెందిన ఘన ఇంధన రాకెట్. ఉపరితలం నుంచి ఉపరితలానికి ప్రయోగించగల తక్కువ రేంజ్ బాలిస్టిక్ క్షిపణి. ఈ ఘన ఇంధన రాకెట్లను రెండు, మూడు నిమిషాల్లో ప్రయోగించవచ్చు. ఇది టాక్టికల్, స్ట్రాటజిక్ లక్ష్యాలను ఛేదించడంలో భారతీయ సైన్యానికి, నావికా దళానికి ఉపయోగపడుతోంది. ప్రహార్ క్షిపణిని ‘ప్రగతి’ పేరుతో విదేశాలకు ఎగుమతి చేయనున్నారు.
నిర్భయ్
ఇది దీర్ఘవ్యాప్తి సబ్‌సోనిక్ క్రూయిజ్ క్షిపణి. అన్ని వాతావరణ పరిస్థితుల్లో అత్యంత కచ్చితత్వంతో, రహస్యంగా భూమి, సముద్రం, గగనతలం నుంచి ప్రయోగించవచ్చు. దీని వ్యాప్తి 800 కి.మీ.ల కంటే ఎక్కువ. అణ్వస్త్రాలను మోసుకుని వెళ్లే నిర్భయ్ క్షిపణులను సుఖోయ్ విమానాల్లో అమర్చనున్నారు. ఇది భారత తొలి సబ్‌సోనిక్ క్రూయిజ్ క్షిపణి.
అమోఘ-1
ఇది స్వదేశీ పరిజ్ఞానంతో అభివృద్ధి చేసిన రెండో తరానికి చెందిన యుద్ధట్యాంక్ విధ్వంసక (ఏటీఎం) క్షిపణి. దీన్ని హైదరాబాద్‌కి చెందిన భారత డైనమిక్స్ లిమిటెడ్ (బీడీఎల్) రూపొందించి అభివృద్ధి చేసింది. 2.6 – 2.8 కి.మీ.ల లక్ష్య వ్యాప్తితో ఉన్న రెండు క్షిపణులను సెప్టెంబరు 10న మధ్యప్రదేశ్‌లోని బాబిన ఆర్మి రేంజ్‌లో విజయవంతంగా పరీక్షించారు.
పినాక (మిస్సైల్ కమ్ మల్టీ బ్యారెల్ రాకెట్ లాంచర్)
ఈ క్షిపణిని పదాతి దళం కోసం డీఆర్‌డీవో అభివృద్ధి చేసింది. ఇది బహుళ రాకెట్ ప్రయోగ వ్యవస్థ, 40 కి.మీ.ల దూరంలోని లక్ష్యాలను కేవలం 44 సెకన్ల వ్యవధిలో 12 రాకెట్లతో చేధించగలదు. క్షేత్రస్థాయిలో పరీక్షించడానికి వీటిని కార్గిల్ యుద్ధంలో ఉపయోగించారు. పినాక – మార్క్ 2 రకం వ్యాప్తి 65 కి.మీ.లు
బరాక్
ఇవి ఉపరితలం నుంచి గగనతలానికి (ఎస్ఏఎం) ప్రయోగించగల క్షిపణులు. వీటిని ఇజ్రాయిల్, భారత్‌లు సంయుక్తంగా అభివృద్ధి చేస్తున్నాయి. గగనతలం నుంచి వచ్చే ఎలాంటి విపత్తునైనా ఎదుర్కొనే బరాక్-8 క్షిపణులు 360 డిగ్రీల విస్తృత దృక్‌వ్యాప్తిని కలిగి ఉంటాయి.
క్షిపణిని క్షిపణితో..
బీఎండీ (బాలిస్టిక్ మిస్సైల్ డిఫెన్స్) వ్యవస్థ
ప్రధానంగా దేశంలోని దిల్లీ లాంటి ప్రముఖ నగరాలపై శత్రుదేశాలు క్షిపణులను ప్రయోగించినప్పుడు వాటిని గగనతలంలోనే ఎదుర్కొని ధ్వంసం చేయడానికి బీఎండీ రక్షణ వ్యవస్థను అభివృద్ధి చేస్తున్నారు. ఇది రెండంచెల వ్యవస్థ. మొదటి రకం అధిక ఎత్తులో నుంచి వచ్చే క్షిపణులను మధ్యలోనే కూల్చివేయగల పృథ్వీ ఎయిర్ డిఫెన్స్ (పీఏడీ) ఇంటర్‌సెప్టార్ క్షిపణి వ్యవస్థ. రెండోది అడ్వాన్స్‌డ్ ఎయిర్ డిఫెన్స్ (ఏఏడీ) వ్యవస్థ. ఇది తక్కువ ఎత్తులో దాడి చేసే క్షిపణులను ప్రయాణమార్గంలోనే కూల్చివేస్తుంది. ఈ రెండంచెల వ్యవస్థ 5000 కి.మీ.ల దూరం నుంచి వచ్చే అణ్వస్త్ర సహిత క్షిపణులను కూల్చివేసే సామర్థ్యాన్ని కలిగి ఉంటుంది. ఈ వ్యవస్థ ఇంకా అభివృద్ధి దశలోనే ఉంది.
వరుణాస్త్ర
ఇది స్వయం చోదిత, నీటి అడుగు నుంచి ప్రయోగించే క్షిపణి (టార్పెడో). ఈ క్షిపణి ముప్ఫై కిలోమీటర్ల దూరంలో ఉండే లక్ష్యాలను జలాంతర్గామి నుంచి శత్రు నౌకలపైకి ప్రయోగిస్తుంది. దీన్ని విశాఖపట్నంలోని ఎన్‌టీఎస్ఎల్ (నావల్ సైన్స్ అండ్ టెక్నలాజికల్ ల్యాబొరేటరీ) అభివృద్ధి చేసింది.
మైత్రి
భారత్, ఫ్రాన్స్ దేశాలు సంయుక్తంగా అభివృద్ధి చేయనున్న షార్ట్‌రేంజ్ సర్ఫేస్ టు ఎయిర్ మిస్సైల్ ప్రోగ్రాం.
లహత్
ఇజ్రాయిల్ నుంచి దిగుమతి చేసుకున్న లేజర్ హోమింగ్ యాంటీ ట్యాంక్ క్షిపణి. వీటిని అర్జున్ మార్క్-2 ట్యాంక్‌లపై అమర్చాలి. అయితే భారత సైన్యం వీటి పనితీరుతో సంతృప్తి చెందకపోవడం వల్ల నిషేధించింది.
బ్రహ్మోస్
ప్రపంచంలోనే ఏకైక, తొలి సూపర్‌సోనిక్ క్రూయిజ్ క్షిపణి బ్రహ్మోస్. దీన్ని విమానం, నౌక, సబ్‌మెరైన్ లేదా ఉపరితలం నుంచి ప్రయోగించవచ్చు. ఇది బహుళ లక్ష్యాలపై కేవలం మూడు సెకన్ల వ్యవధితో దాడి చేయగలదు. తక్కువ ఎత్తులో ప్రయాణించడం వల్ల దీన్ని శత్రుదేశాల రాడార్లు గుర్తించలేవు. సూపర్‌సోనిక్ వేగంతో ప్రయాణించడం వల్ల దీన్ని ఏ ప్రతిక్షిపణీ (Anti missile) ఎదుర్కోలేదు.
రష్యా సహకారంతో హైదరాబాద్‌లోని డీఆర్‌డీవో తయారుచేసిన బ్రహ్మోస్-1 వ్యాప్తి 300 నుంచి 500 కి.మీ.లు, వేగం 2.8 మ్యాక్. భారత్, రష్యా దేశాల్లోని బహ్మపుత్ర, మాస్కోవా నదుల పేర్ల నుంచి ‘బ్రహ్మోస్’ అనే పేరును రూపొందించారు.
అమెరికా టొమహాక్ క్షిపణుల కంటే ఇవి ఎన్నో రెట్లు మేలైనవి. ఉపరితల, సముద్ర రకం బ్రహ్మోస్ క్షిపణులు ఇప్పటికే ఉపయోగించే స్థితిలో ఉన్నాయి. జలాంతర్గామి, వైమానిక క్షిపణి రకాలు శోధన స్థితిలో ఉన్నాయి. సుమారు 7 మ్యాక్ వేగంతో ప్రయాణించే బ్రహ్మోస్ మార్క్-2 రకం హైపర్‌సోనిక్ క్షిపణిని ప్రస్తుతం అభివృద్ధి చేస్తున్నారు. కలాం జ్ఞాపకార్థం ఈ క్షిపణిని బ్రహ్మోస్-2కె (‘కె’ అంటే కలాం) అని పిలవనున్నారు. పదాతి దళాల కోసం ఉపయోగించే మొబైల్ అటానమస్ లాంచర్(ఎంఏల్ వాహనం)లో మూడు బ్రహ్మోస్ క్షిపణులు, సమాచార, రాడార్ వ్యవస్థలు అమర్చి ఉంటాయి. దీన్ని గత రిపబ్లిక్ డే పరేడ్‌లో ప్రదర్శించారు.
బ్రహ్మోస్ పితామహుడు
1991లో జరిగిన గల్ఫ్ యుద్ధం భారతీయ శాస్త్రవేత్తల ఆలోచనల్లో మార్పు తెచ్చింది. అప్పటివరకు భారత్ కేవలం దీర్ఘవ్యాప్తి, స్ట్రాటజిక్, రక్షణ, టాక్టికల్, బాలిస్టిక్ క్షిపణులపైనే దృష్టిపెట్టింది. కానీ టొమహాక్ క్రూయిజ్ క్షిపణుల సాయంతో అమెరికా ఇరాక్‌ను ఓడించడంతో భారత్ కూడా క్రూయిజ్ క్షిపణులను తయారు చేయాలని నిర్ణయించింది. అబ్దుల్ కలాం నేతృత్వంలోని శాస్త్రవేత్తల బృందానికి ఈ పనిని అప్పగించింది. 1995లో ఐజీఎండీపీ డైరెక్టర్‌గా పనిచేస్తున్న ప్రముఖ శాస్త్రవేత్త శివథాను పిళ్లై ఆధ్వర్యంలో భారత్-రష్యా సంయుక్తంగా భవిష్యత్ క్షిపణి బ్రహ్మోస్ రూపకల్పన కార్యక్రమాన్ని ప్రారంభించాయి. శివథాను పిళ్లైని ‘బ్రహ్మోస్ పితామహుడిగా’ పిలుస్తారు.
ముఖ్యాంశాలు
* ఉపరితలం నుంచి ఉపరితలానికి ప్రయోగించే బ్రహ్మోస్ బ్లాక్-3 రకాన్ని 2015 మే 9న కార్ నికోబార్ ద్వీపంలో విజయవంతంగా 48వ సారి ప్రయోగించారు.
* భారతదేశం అభివృద్ధి చేయనున్న అత్యంత ప్రాణాంతకమైన ఖండాంతర క్షిపణి సూర్య. దీని వ్యాప్తి 16,000 కి.మీ.లు
* ASAT క్షిపణి: భారత్ అభివృద్ధి చేయనున్న యాంటీ శాటిలైట్ మిస్సైల్. ఇది శత్రుదేశాల ఉపగ్రహాలను ధ్వంసం చేస్తుంది.
మాదిరి ప్రశ్నలు
1. భారత్ స్వదేశీ పరిజ్ఞానంతో రూపొందించిన తొలి దీర్ఘవ్యాప్తి సబ్‌సోనిక్ క్రూయిజ్ క్షిపణి ఏది?
జ: నిర్భయ్
2. కిందివాటిలో బ్రహ్మోస్ క్షిపణికి సంబంధించి ఏది సరైనది?
ఎ) సూపర్ సోనిక్ క్రూయిజ్ మిస్సైల్
బి) బహుళ వేదికల్లో ఉపయోగించవచ్చు
సి) భారత్, రష్యా దేశాలు సంయుక్తంగా రూపొందించాయి
డి) పైవన్నీ
జ: డి(పైవన్నీ)
3. శౌర్య క్షిపణులు వేటికి రూపాంతరాలు?
జ: సాగరిక
4. కిందివాటిలో ప్రగతి క్షిపణి ఏది?
ఎ) ప్రహార్ బి) సాగరిక సి) బ్రహ్మోస్ డి) ఏదీకాదు
జ: ఎ(ప్రహార్)
5. ‘బ్రహ్మోస్’ పితామహుడు ఎవరు?
జ: శివథాను పిళ్లై
6. కార్గిల్ యుద్ధంలో ఉపయోగించిన మిస్సైల్స్ ఏవి?
జ: పినాక
7. ‘అమోఘ’ ఒక …..
జ: యుద్ధ ట్యాంక్ విధ్వంసక క్షిపణి (ఏటీఎం)

 

TSPSC Group II Paper I జనరల్ సైన్స్ –  యుద్ధనౌకలు, జలాంతర్గాములు

* భారత నావికాదళ ప్రత్యేకతలు

భారతదేశ త్రివిధ దళాల్లో నావికాదళం ఒకటి. వేల కిలోమీటర్ల సాగరతీరం ఉన్న మన దేశంలో సముద్ర మార్గం గుండా పొంచిఉండే ముప్పును సమర్ధంగా ఎదుర్కొనేందుకు ఇది సర్వదా సిద్ధంగా ఉంటుంది. భారత నావికాదళం అమ్ములపొదిలో అత్యంత కీలకమైనవి యుద్ధనౌకలు, జలాంతర్గాములు. సముద్రజలాల మీద, లోపల కూడా పహారా కాస్తూ రక్షణ రంగంలో ప్రముఖపాత్ర పోషిస్తున్నాయి. ఇంతటి కీలకమైన జలాంతర్గాముల నిర్మాణం ఎలా ఉంటుంది? ఇవి ఎలా పనిచేస్తాయి? యుద్ధనౌకలు ఏం చేస్తాయి? భారత జలాంతర్గాములు, యుద్ధనౌకల ప్రత్యేకతలేమిటి? టీఎస్‌పీఎస్సీ పరీక్షలు రాయనున్న అభ్యర్థుల కోసం జనరల్ స్టడీస్‌లో భాగంగా అధ్యయన సమాచారం.

భారతదేశం ఒక ద్వీపకల్పం. భారత తీరరేఖ పొడవు 7516.6 కిలో మీటర్లు (చుట్టూ ఉండే దీవులతో కలిపి). ప్రధాన భూభాగం, సముద్రాన్ని కలిపే తీరం పొడవు 6,100 కి.మీ. సముద్రం మీదుగా వచ్చే విపత్తులను, శత్రువుల దాడులను సమర్థంగా ఎదుర్కోవడానికి భారత నావికాదళం సిద్ధంగా ఉంది. నావికాదళానికి యుద్ధ నౌకలు గుర్రాలైతే.. జలాంతర్గాములు (సబ్‌మెరైన్‌లు) రోబోట్‌ల వంటి తిమింగలాలు. ఇవి శత్రువులకు కనిపించకుండా కొన్ని నెలల పాటు నీటిలో మునిగి ఉండగలవు. కొన్ని సంవత్సరాలపాటు ఇంధనాన్ని తిరిగి నింపాల్సిన అవసరం లేని న్యూక్లియర్ జలాంతర్గాములను కూడా కనుక్కుంటున్నారు.

జలాంతర్గామి (సబ్‌మెరైన్)

• జలాంతర్గామి నీటి ఉపరితలంపైనే కాకుండా.. నీటి అడుగు భాగాన కూడా ప్రయాణిస్తుంది. వేగంగా, నిశ్శబ్దంగా నీటిలో ప్రయాణించే ఈ సబ్‌మెరైన్‌లు.. శత్రువులకు చెందిన నౌకలను, విమాన వాహకనౌకలను, జలాంతర్గాములను కూడా ధ్వంసం చేస్తాయి. క్షిపణి ప్రయోగ వేదికలుగా, పరిశోధన శాలలుగా, పర్యటక వాహనాలుగా కూడా ఉపయోగపడతాయి.

నిర్మాణం: జలాంతర్గామి ఒక పెద్ద స్తూపాకార నిర్మాణం. దీని రెండు చివరలు అర్ధగోళాకారంలో ఉంటాయి. మధ్య భాగంలో పొడవాటి స్తూపాకార నిర్మాణం (టవర్) ఉంటుంది. దీనిలో ప్రధానంగా సమాచార వ్యవస్థ, పెరిస్కోప్ సెన్సింగ్ (గుర్తించే) పరికరాలు ఉంటాయి. సబ్‌మెరైన్ దిశను మార్చేందుకు చేప మొప్పలను పోలిన నిర్మాణాలుంటాయి.

• జలాంతర్గామిలోని బ్యాలస్ట్ ట్యాంకులను సముద్రపు నీటితో నింపితే అది పూర్తిగా నీటిలో మునిగి ప్రయాణిస్తుంది. ట్యాంకులను ఖాళీ చేసి గాలితో నింపితే నౌకలా పూర్తిగా నీటిపైకి తేలుతుంది. పాక్షికంగా గాలితోనూ, నీటితోనూ నింపితే సబ్‌మెరైన్ సగం మునిగి, సగం తేలుతుంది. పూర్తిగా మునిగినప్పుడు దాని సాంద్రత పెరుగుతుంది. ట్యాంకులు గాలితో నిండినప్పుడు సాంద్రత తగ్గిపోతుంది.

సైనికులకు ఆక్సిజన్ ఎలా?

• నీటిలో మునిగి ఉండే సబ్‌మెరైన్‌లలోని సైనికులు తమకు కావాల్సిన ఆక్సిజన్‌ను నీటిని విద్యుత్ విశ్లేషణం (ఎలక్ట్రాలిసిస్) చేయడం ద్వారా పొందుతారు. ఆధునిక న్యూక్లియర్ ఆధారిత సబ్‌మెరైన్‌లు న్యూక్లియర్ రియాక్టర్లను కలిగి ఉంటాయి. ఇవి సబ్‌మెరైన్‌కి కావాల్సిన విద్యుత్తును సరఫరా చేస్తాయి. కొన్ని కిలోల రేడియోధార్మిక ఇంధనం కొన్ని సంవత్సరాల వరకు సబ్‌మెరైన్‌లను నడిపించగలదు. అందులోని సైనికులు సముద్రపు నీటిని శుద్ధిచేసి తాగునీటిని సమకూర్చుకుంటారు.
• జలాంతర్గాముల ప్రయాణానికి గైరోస్కోప్ ఆధారిత జడత్వ మార్గదర్శనం (ఇనర్షియల్ గైడెన్స్), పెరిస్కోప్, శాటిలైట్ ఆధారిత జీపీఎస్ వ్యవస్థ, సోనార్, రాడార్లు తోడ్పడతాయి.
• ఇతర సబ్‌మెరైన్ల నుంచి ప్రయోగించిన క్షిపణులు (మిస్సైల్స్), సముద్రంలో దాచిన మందుపాతరలు, సబ్‌మెరైన్‌లలో జరిగే పేలుళ్లు, అగ్ని ప్రమాదాలు సబ్‌మెరైన్లను ధ్వంసం చేస్తాయి.

భారత్ బలగం

• ప్రస్తుతం భారతదేశంలో 15 సబ్‌మెరైన్లు మాత్రమే ఉన్నాయి. వీటి సంఖ్యను 2020 నాటికి 21కి పెంచాలని ప్రభుత్వం యోచిస్తోంది. ఉన్న సబ్‌మెరైన్లలో 9 కిలోక్లాస్ (డీజిల్-ఎలక్ట్రిక్) రకానికి, 4 జర్మనీ తయారీ (హెచ్‌డీడబ్ల్యూ) రకానికి చెందినవి. ఒకటి రష్యా నుంచి అద్దెకు తెచ్చిన ‘అకుల’ రకానికి చెందిన కేంద్రక శక్తి ఆధారిత న్యూక్లియర్ పవర్డ్ సబ్‌మెరైన్ (ఎస్ఎస్ఎన్). భారత్ దేశీయ పరిజ్ఞానంతో అభివృద్ధి చేసిన తొలి న్యూక్లియర్ జలాంతర్గామి ‘ఐఎన్ఎస్-అరిహంత్‌’ను ప్రస్తుతం సముద్రంలో పరీక్షిస్తున్నారు.
• భారత ప్రభుత్వ రక్షణ రంగ సంస్థ మజగావ్ డాక్ షిప్‌బిల్డర్స్ లిమిటెడ్ (ఎండీఎల్) ముంబై, స్కార్పియన్ తరగతికి చెందిన ‘కల్వరి’ అనే సబ్‌మెరైన్‌ని అభివృద్ధి చేస్తోంది. దీన్ని ఇటీవల జల ప్రవేశం చేయించి విస్తృతంగా పరీక్షిస్తున్నారు. ప్రాజెక్ట్ 75లో భాగంగా 2020 నాటికి నావికా దళానికి ఇలాంటివి మరో ఐదింటిని సమకూర్చనున్నారు.

ప్రధాన యుధ్ధ నౌకలు

ఐఎన్ఎస్ విక్రమాదిత్య

• ఇది అతిపెద్ద యుద్ధ వాహక నౌక. ఒకేసారి 36 యుద్ధ విమానాలను తీసుకెళ్లగలదు. 1987లో నిర్మించిన ఈ నౌక యూఎస్ఎస్ఆర్, రష్యా దేశాల్లో సేవలందించి 2014లో భారత్‌కు చేరింది. దీన్ని ప్రధానమంత్రి నరేంద్రమోదీ 2014 జూన్ 14న భారత నావికా దళానికి అంకితం చేశారు.

ఐఎన్ఎస్ విక్రాంత్

• భారత్ నిర్మించిన తొలి యుద్ధ విమాన వాహక నౌక ఐఎన్ఎస్ విక్రాంత్. దీన్ని కొచ్చిన్ షిప్‌యార్డ్ లిమిటెడ్ నిర్మించింది. 2013 ఆగస్టులో ఇది జలప్రవేశం చేసింది.

ఐఎన్ఎస్ కొచ్చి

• భారత్‌లో తయారైన అతిపెద్ద యుద్ధ నౌక. కోల్‌కత క్లాస్‌కి చెందిన మూడింటిలో ఇది రెండో నౌక. దీన్ని నావికా దళం డిజైన్ చేయగా, ముంబైలోని మజగావ్ డాక్ లిమిటెడ్ (ఎండీఎల్) నిర్మించింది. క్షిపణులను ధ్వంసం చేయగల బహుళ యుద్ధ వ్యూహాలను ప్రదర్శించే ఈ నౌక 2015 సెప్టెంబరు 30న జలప్రవేశం చేసింది. ఈ తరహాకి చెందిన ఐఎన్ఎస్ – కోల్‌కత, 2014 ఆగస్టులో జలప్రవేశం చేసింది. మూడో రకమైన ఐఎన్ఎస్ – చెన్నై 2016 నాటికి అందుబాటులోకి రానుంది.

ఐఎన్ఎస్ సహ్యాద్రి

• ఇది శివాలిక్ రకానికి చెందిన రహస్య బహుళ పాత్ర పోషించే చిన్న తరహా యుద్ధ నౌక. దీన్ని మజగావ్ డాక్ లిమిటెడ్ 2011లో నిర్మించింది. 2012 జులై 21న జలప్రవేశం చేసింది. ‘లుక్ ఈస్ట్’, ‘యాక్ట్ ఈస్ట్’ విధానం (పాలసీ)లో భాగంగా నావికా దళం దీన్ని వియత్నాంలో అక్టోబరు 2 నుంచి నాలుగు రోజుల పాటు దక్షిణ చైనా సముద్రంలో మోహరించింది. ఇందులో దీర్ఘ వ్యాప్తి యాంటీషిప్ మిస్సైల్స్, ఉపరితలం నుంచి గగన తలానికి ప్రయోగించే మిస్సైల్స్, శక్తిమంతమైన తుపాలకుతో పాటు రెండు హెలికాప్టర్లు ఉన్నాయి.

ఐఎన్ఎస్ కవరట్టి

• యాంటీ సబ్‌మెరైన్ యుద్ధ రకానికి చెందిన రహస్య చిన్న తరహా నౌక. దీన్ని 2015 మే 19న జలప్రవేశం చేశారు. ప్రాజెక్ట్-28లో నిర్మిస్తున్న నాలుగు యాంటీ సబ్‌మెరైన్ నౌకల్లో ఇది చివరిది. మిగతా మూడూ ఐఎన్ఎస్-కమోర్త, ఐఎన్ఎస్-కడమత్, ఐఎన్ఎస్-కిల్టాన్.

ఐఎన్ఎస్ విశాఖపట్నం

• భారతదేశ అత్యధిక శక్తిమంతమైన, భయానక విధ్వంసకారి (డెస్ట్రోయర్). దీన్ని 2015 ఏప్రిల్ 21న నావికా దళాధిపతి అడ్మిరల్ ఆర్.కె.ధోవన్ భార్య మిను ధోవన్ ముంబైలో జలప్రవేశం చేశారు. 2018 నాటికి నావికాదళంలో చేరనుంది. దీనిలో ఉపరితలం నుంచి ఉపరితలానికి ప్రయోగించే సూపర్‌సోనిక్ క్షిపణులు, ఉపరితలం నుంచి గగన తలానికి ప్రయోగించే బరాక్-8 క్షిపణులను అమరుస్తారు.
  * భారతదేశంలో ఉత్పత్తి అయిన ఉక్కుతో డైరెక్టరేట్ ఆఫ్ నావల్ డిజైన్ దీన్ని రూపొందించింది.

ఐఎన్ఎస్ అస్త్రధరణి

• దీన్ని ఎన్ఎస్‌టీఎల్ తయారు చేసింది. ఇది ఆయుధాలను నీటిలో పరీక్షించేందుకు, తిరిగి వాటిని పొందేందుకు ఉపయోగపడుతుంది. తొలిసారిగా ప్రైవేటు షిప్‌యార్డ్‌లో తయారైన యుద్ధనౌక. ఇది 2015 అక్టోబరు 6న విశాఖపట్నంలో జల ప్రవేశం చేసింది.

ప్రధాన జలాంతర్గాములు

ఐఎన్ఎస్ చక్ర

• సంప్రదాయ జలాంతర్గామికి భిన్నంగా న్యూక్లియర్ శక్తితో పనిచేసే ఐఎన్ఎస్ చక్ర సబ్‌మెరైన్‌ని రష్యా నుంచి 10 సంవత్సరాల కాలం పాటు లీజుకు తీసుకున్నారు. దీన్ని 2012 ఏప్రిల్‌లో భారత నావికా దళానికి అప్పగించారు. ఇది శత్రు నౌకలను వేటాడి, చంపే (హంట్ అండ్ కిల్) రకానికి చెందింది.

ఐఎన్ఎస్ కల్వరి

• భారత్‌లో తయారైన తొలి స్కార్పియన్ రకానికి చెందిన సబ్‌మెరైన్. దీన్ని ఫ్రాన్స్ సహకారంతో మజగావ్ డాక్ లిమిటెడ్ తయారు చేసింది. 2020 నాటికి ఈ తరహాకి చెందిన మరో 5 జలాంతర్గాములను నిర్మించనున్నారు.
  * ఇది సముద్రం లోపల 50 రోజులపాటు సుమారు 12,000 కి.మీ. దూరం ప్రయాణిస్తుంది.
  * 2015 ఏప్రిల్ 6న దీన్ని జలప్రవేశం చేయించారు. 2016 జూన్ నాటికి భారత నావికాదళంలో చేరనుంది.

ఐఎన్ఎస్ అరిహంత్

• విశాఖపట్నంలోని నేవీ షిప్ బిల్డింగ్ సెంటర్ దేశీయ పరిజ్ఞానంతో నిర్మించింది. ఇది న్యూక్లియర్ శక్తితో నడిచే తొలి బాలిస్టిక్ మిస్సైల్ సబ్‌మెరైన్. దీన్ని నడిపించేందుకు వాడే 83 మెగా వాట్ల శక్తి ఉన్న ప్రెషరైజ్డ్ వాటర్ రియాక్టర్ (పీడబ్ల్యూఆర్)ని బాబా అటామిక్ రిసెర్చ్ సెంటర్(బార్క్) కల్పకంలో అభివృద్ధి చేశారు.
  * భారత రక్షణ శాఖ మంత్రి మనోహర్ పారికర్ 2014 డిసెంబరు 15న ఐఎన్ఎస్ అరిహంత్‌ను వైజాగ్‌లో జలప్రవేశం చేయించారు. అణు బాంబులను కలిగిన కె-4 (వ్యాప్తి – 3,500 కి.మీ.), బీవో-5 (వ్యాప్తి – 700 కి.మీ.) రకాల క్షిపణులను అరిహంత్ నుంచి ప్రయోగిస్తారు.
  * 2016 సంవత్సరం నాటికి ఇది నావికాదళంలో చేరనుంది.
  * అరిహంత్ రకానికి చెందిన మరో రెండు సబ్‌మెరైన్లను తయారు చేయనున్నారు. ఈ తరహాకి చెందిన రెండో సబ్‌మెరైన్‌ని ఐఎన్ఎస్- అరిధమన్ అని పిలవనున్నారు.

ఐఎన్ఎస్ సింధురక్షక్

• రష్యాలో తయారైన సంప్రదాయ డీజిల్-ఎలక్ట్రిక్ రకానికి చెందింది. 2006 ఫిబ్రవరి 13న అప్పటి రాష్ట్రపతి అబ్దుల్ కలాం ఇందులో ప్రయాణించారు. 2010లో స్పల్పంగాను, 2013 ఆగస్టు 14న పెను ప్రమాదానికి గురై ముంబై డాక్‌యార్డ్‌లో మునిగిపోయింది.

TSPSC Group II Paper I  జనరల్ సైన్స్ – యుద్ధ విమానాలు, డ్రోన్‌లు

* భారత వైమానిక దళం ప్రగతి

• సువిశాల గగనతలం, సుదీర్ఘమైన సాగరతీరం ఉన్న భారతదేశంలో వైమానిక దళం పాత్ర ఎంతో కీలకం. స్నేహానికి మనసులేని పొరుగుదేశాల వైఖరి.. కొత్తపుంతలు తొక్కుతున్న ఆధునిక సాంకేతికతల నేపథ్యంలో భవిష్యత్తు సవాళ్లను సమర్ధంగా ఎదుర్కోవడానికి నిరంతరం కొత్త శక్తియుక్తులను కూడగట్టుకోవడం భారత వైమానిక దళానికి చాలా అవసరం. ప్రకృతి వైపరీత్యాల సమయాల్లో అమోఘమైన సేవలందించే ఈ రక్షణ యంత్రాంగం ఎప్పటికప్పుడు నూతనంగా ఆవిష్కరించుకుంటూ ముందుకెళుతోంది. ఈ క్రమంలో వైమానిక దళం కృషి.. అమ్ములపొదిలోని ‘విహంగ’ అస్త్రాల వివరాలు.. తదితర ఆసక్తికర అంశాలను తెలుసుకుందామా!
• భారతదేశానికి విస్తారమైన గగనతలం ఉంది. చైనా, పాకిస్థాన్‌లతో జరిగిన యుద్ధాలతో పొందిన అనుభవాల దృష్ట్యా భారత వైమానిక దళం నిరంతరం తనకు తాను ఆధునీకరించుకోవాల్సిన అవసరం ఏర్పడింది. భవిష్యత్తులో వచ్చే పెను సవాళ్లను, సాంకేతిక యుద్ధాలను సమర్థంగా ఎదుర్కొనేందుకు, భిన్న ప్రకృతి విపత్తుల సమయాల్లో సహాయ సహకారాలను అందించడానికి వైమానిక దళం నిరంతరం సిద్ధంగా ఉండాలి. దీనికి నవీన యుద్ధ విమానాలు, హెలికాప్టర్‌లు, కార్గో, శిక్షణ విమానాలు, మానవ రహిత వైమానిక వాహనాలు(యూఏవీ), ఎగిరే రాడార్ (ఏయిర్ బార్న్) వ్యవస్థలను సమకూర్చుకోవడంతోపాటు, ఇప్పుడున్న వ్యవస్థలను పునర్‌వ్యవస్థీకరించాలి.
• పాతతరం మిగ్ యుద్ధ విమానాలు కూలిపోవడం, ఫ్రాన్స్‌కి చెందిన రఫెల్ విమానాల కొనుగోలు విషయంలో సయోధ్య కుదరకపోవడంతో కేంద్ర ప్రభుత్వం ‘మేక్ ఇన్ ఇండియా’ కార్యక్రమంలో భాగంగా తేజస్ ప్రాజెక్ట్‌ని బలోపేతం చేసే దిశలో అడుగులు వేస్తోంది.

డ్రోన్ – మానవ రహిత విమానం

• రిమోట్ కంట్రోలర్ సహాయంతో నడిచే చిన్నపాటి విమానమే డ్రోన్. పైలట్ సహాయం లేకుండానే విమానంలోని కంప్యూటర్ సూచనలతో ఇది ఎగురుతుంది. డ్రోన్ సాంకేతిక నామాలు యూఏవీ(అన్‌మాన్‌డ్ ఏరియల్ వెహికల్) / ఆర్‌పీఏఎస్ (రిమోట్‌లీ పైలెటెడ్ ఏరియల్ సిస్టమ్స్). దీని నిర్మాణంలో రోబోటిక్స్, ఏరోనాటిక్స్, ఎలక్ట్రానిక్స్, సాఫ్ట్‌వేర్ రంగాలు ప్రముఖపాత్ర పోషిస్తాయి. మానవ రహిత వాహనాల్లో పరారుణ కెమెరాలు, జీపీఎస్ వ్యవస్థ, ఆయుధాలు, క్షిపణులు ఉంటాయి.
• డ్రోన్‌లు గూఢచర్యానికి, పహారా కాసేందుకు, దాడి చేసేందుకు, ఉగ్రవాదుల చొరబాట్లను నివారించేందుకు ఉపయోగపడతాయి. భారతదేశానికి పొడవాటి తీరరేఖ, సులభంగా దాడికి లోనయ్యే సముద్రతీరం ఉన్నాయి. వీటితోపాటు అంత స్నేహతత్వం లేని పోరుగు దేశాలు ఉండటం వల్ల నిఘా అవసరం పెరిగింది. ఈ నేపథ్యంలో ముప్పులను ఎదుర్కొనేందుకు భారత నావికాదళం యుద్ధ విమానాలు, హెలికాప్టర్లు, డ్రోన్లను ఎక్కువ సంఖ్యలో అభివృద్ధిపరచి సమకూర్చుకోవాల్సిన అవసరం ఏర్పడింది.

హెచ్ఏఎల్-ధ్రువ్

• త్రివిధ దళాలకు, తీర రక్షక దళానికి, పౌర అవసరాలకు పనికొచ్చే విధంగా హెచ్ఏఎల్ అభివృద్ధి చేసిన అడ్వాన్స్‌డ్ లైట్ హెలికాప్టర్ (ఏఎల్‌హెచ్) ఇది. ఈ ధ్రువ్ హెలికాప్టర్‌కు ఆయుధాలు, మిసైల్స్‌ని అమర్చి రుద్ర హెలికాప్టర్‌ను తయారు చేశారు. హెచ్ఏఎల్-రుద్ర ఆక్రమణ రకానికి చెందిన హెలికాప్టర్.

హెచ్ఏఎల్-ఏఎమ్‌సీఏ (అడ్వాన్స్‌డ్ మీడియం కంబాట్ ఎయిర్‌క్రాఫ్ట్)

• హెచ్ఏఎల్, ఏడీఏ కలిసి అభివృద్ధి చేయనున్న అయిదోతరం ఫైటర్ ఎయిర్‌క్రాఫ్ట్ ఇది. దీనిలో రెండు ఇంజిన్‌లు, ఒక సీటు ఉంటాయి. అన్ని వాతావరణ పరిస్థితుల్లో ఎగిరే బహుళ ఉపయోగ ఫైటర్ విమానం వైమానిక దళంలోని ఇతర విమానాలకు తోడ్పడనుంది.

ఎన్ఏఎల్-సరస్

• దేశీయ పరిజ్ఞానంతో తయారైన తొలి పౌర విమానం. 8 నుంచి 14 మందిని తీసుకుని వెళ్లగల ఈ విమానాన్ని నేషనల్ ఏరోస్పేస్ ల్యాబోరేటరీస్(ఎన్ఏఎల్) అభివృద్ధి చేసింది. సరస్ విమానాన్ని మరింత అభివృద్ధి పరిచేందుకు ఎన్ఏఎల్‌తో హెచ్ఏఎల్ చేతులు కలిపింది. 2020 నాటికి 70 నుంచి 100 మందిని తీసుకుని వెళ్లగల ఎయిర్‌క్రాఫ్ట్‌ని తయారు చేయనున్నారు.

మానవరహిత యుద్ధ విమానాలు

నిషాంత్

• డీఆర్‌డీవో (డిఫెన్స్ రిసెర్చ్ అండ్ డెవలప్‌మెంట్ ఆర్గనైజేషన్) చేసిన కృషి ఫలితంగా తయారైన తొలి దేశీయ మానవరహిత విమానం (యూఏవీ) ఇది. దీన్ని డీఆర్‌డీవో విభాగమైన ఏరోనాటికల్ డెవలప్‌మెంట్ ఎస్టాబ్లిష్‌మెంట్ (ఏడీఈ) అభివృద్ధి చేసింది. దీన్ని మొబైల్ హైడ్రో-న్యూమాటిక్ లాంఛర్‌తో ప్రయోగిస్తే, పారాచ్యూట్ సహాయంతో తిరిగి పొందవచ్చు. ఇది గంటకు 125-150 కి.మీ.ల వేగంతో నాలుగున్నర గంటలు ప్రయాణిస్తుంది. శత్రు భూభాగంలోని సైనిక కదలికలపై నిఘా కోసం, లక్ష్యాలను గుర్తించడానికి, ఎలక్ట్రానిక్ ఇంటెలిజెన్స్ (ఈఎల్ఐఎన్‌టీ), సిగ్నల్ ఇంటెలిజెన్స్ (ఎస్ఐజీఎన్ఐటీ)కి ఉపయోస్తారు. రాత్రి, పగలు అనే తేడా లేకుండా ఏ సమయంలోనైనా ఉపయోగించవచ్చు. చక్రాలతో కూడిన ఈ నిషాంత్‌ని ‘పంచి’ అని పిలుస్తారు.

ఏయూఆర్ఏ

• శత్రువులకు తెలియకుండా ఆకాశం నుంచి బాంబులను వేసే భారతీయ మానవరహిత గగనతలం నుంచి దాడిచేసే వాహనాన్నే (ఐయూఎస్ఏవీ) ఏయూఆర్ఏ అని పిలుస్తున్నారు. దీని పూర్తి పేరు అటానమస్ ఆన్‌మ్యాన్‌డ్ రిసెర్చ్ ఎయిర్‌క్రాఫ్ట్. తేజస్ మాదిరిగా దీనికి కూడా ఒక భారతీయ పేరును నిర్ణయించాల్సి ఉంది.
• ఇది సంప్రదాయ, న్యూక్లియర్ బాంబులు, క్షిపణులను ప్రయోగిస్తూ, శత్రువుల రాడార్ల నుంచి తప్పించుకుని దాడిచేస్తుంది. దీనికి తేజస్‌లో వాడిన ‘కావేరి’ ఇంజిన్‌ని ఉపయోగించారు.

లక్ష్య

• దీన్ని కూడా డీఆర్‌డీవోనే అభివృద్ధి చేసింది. ఇది అధిక వేగంతో ప్రయాణించే డ్రోన్ వ్యవస్థ. దీన్ని కొంత దూరం నుంచి నియంత్రించవచ్చు. శత్రు విమానాలను ఎదుర్కోవడంలో భాగంగా పైలట్‌లకు, సైనికులకు శిక్షణ ఇచ్చేందుకు దీన్ని ఉపయోగిస్తారు. ఈ డ్రోన్ గాలిలో రెండు లక్ష్యాలను తాడుతో లాక్కొని వెళుతుంది. సైనికులు వీటిని కాల్చడం ద్వారా తర్ఫీదు పొందుతారు.
• మొదటిసారి డీఆర్‌డీవో లక్ష్యకు సంబంధించిన టెక్నాలజీని ఎల్అండ్‌టీ కంపెనీతో పంచుకుంటుంది. రెండు సంస్థల భాగస్వామ్యంతో మరింత అభివృద్ధిపరిచిన లక్ష్య-2ను ఉత్పత్తి చేయనున్నారు. ‘లక్ష్య’ను భూమి లేదా నౌక నుంచి ‘జీరో లెన్త్ లాంఛర్‌’తో ప్రయోగిస్తారు.

నేత్ర

• ఐడియా ఫోర్జ్ అనే ముంబయి కంపెనీ, డీఆర్‌డీవో భాగస్వామ్యంతో తయారు చేసిన తేలికపాటి స్వయం నియంత్రిత మానవరహిత వైమానిక వాహనం. సాలీడు ఆకారంలో ఉండే దీని బరువు 1.5 కిలోల కంటే తక్కువ.
  * వీటిని ప్రాథమికంగా సీఆర్‌పీఎఫ్ (సెంట్రల్ రిజర్వ్ పోలీస్ ఫోర్స్), బీఎస్ఎఫ్ (బోర్డర్ సెక్యూరిటీ ఫోర్స్)లు ఉపయోగించనున్నాయి.
  * ఉత్తరాఖండ్ వరదల్లో చిక్కుకున్న వారిని రక్షించేందుకు, జగన్నాథ రథయాత్రలోని అశేష జనవాహినిని గమనించేందుకు దీన్ని ఇప్పటికే ఉపయోగించారు.
  * ఈ విమానంలో కెమెరా, వీడియోలతోపాటు థర్మల్ (పరారుణ) కెమెరా కూడా ఉంటుంది. ఇది వైమానిక నిఘాకు, ఉగ్రవాదుల చొరబాట్లను అడ్డుకునేందుకు ఉపయోగపడుతుంది.

రుస్తోమ్

• ఐఐఎస్సీ (ఇండియన్ ఇన్‌స్టిట్యూట్ ఆఫ్ సైన్స్) బెంగళూరుకు చెందిన ప్రొఫెసర్ ‘రుస్తోమ్ దమానియా’ కృషికి గుర్తింపుగా డీఆర్‌డీవో దీనికి రుస్తోమ్ అని నామకరణం చేసింది. ఇది మధ్యంతర ఎత్తులో అధిక కాలం ఎగిరే మానవ రహిత యుద్ధ గగనతల వాహనం. (ఎమ్ఏఎల్ఈ-యూసీఏవీ). రుస్తోమ్ అటానమస్ టేక్ ఆఫ్ ల్యాండింగ్ (ఏటీవోఎల్) సామర్థ్యాన్ని కలిగి ఉంటుంది. రుస్తోమ్-2 అమెరికాకు చెందిన ప్రిడేటర్ డ్రోన్‌లను పోలి ఉంటుంది. ఎల్ అండ్ టీ కంపెనీ రుస్తోమ్-2ను డీఆర్‌డీవో సహాయంతో మరింత ఆధునీకరించనుంది.

హెచ్ఏఎల్-తేజస్

• ఇది తేలికపాటి యుద్ధ విమానం (లైట్ కంబాట్ ఎయిర్‌క్రాఫ్ట్-ఎల్‌సీఏ). ఒకే సీటు, ఒకే ఇంజిన్‌తో ఉండే తోకలేని ఫైటర్ విమానాన్ని దేశీయ పరిజ్ఞానంతో హిందుస్థాన్ ఏరోనాటిక్స్ లిమిటెడ్(హెచ్ఏఎల్) అభివృద్ధి చేసింది. ఎల్‌సీఏ ప్రోగ్రాంలో భాగంగా తయారైన ఈ విమానానికి ‘తేజస్’ అని అటల్ బిహారీ వాజ్‌పేయి నామరణం చేశారు. 1980 వరకు భారత్ విదేశీ యుద్ధ విమానాల కొనుగోలుకు బిలియన్‌ల అమెరికన్ డాలర్లను వెచ్చించింది. విదేశీ రక్షణ వ్యవస్థలపై ఆధారపడకుండా, దేశీయ తేలికపాటి యుద్ధ విమానాలు తయారు చేసే లక్ష్యంతో ఎల్‌సీఏ ప్రోగ్రామ్‌ని 1983లో ప్రారంభించారు. 2001లో మొదటిసారి ఎల్‌సీఏ గాల్లో ఎగిరింది.
• సూపర్‌సానిక్, మల్టీరోల్ టాక్టికల్, అడ్వాన్స్‌డ్ లైట్ కంబాట్ ఎయిర్ క్రాఫ్ట్ తేజస్ మార్క్-I ని అభివృద్ధి చేసి తేజస్ మార్క్-II ఎయిర్‌క్రాఫ్ట్‌లను తయారు చేయనున్నారు.
  * రఫెల్ యుద్ధ విమానాలకు బదులు 120 దేశీయ తేజస్ విమానాలను ఇండియన్ ఎయిర్‌ఫోర్స్ (ఐఏఎఫ్) సమకూర్చుకోనుంది.

తేజస్ పితామహుడు

• మిగ్ విమానాల స్థానంలో నిర్మించతలపెట్టిన తేలికపాటి యుద్ధ విమానం(ఎల్‌సీఏ) ప్రాజెక్ట్‌ని, 1985లో డీఆర్‌డీవో సంస్థ అయిన ఏరోనాటికల్ డెవలప్‌మెంట్ ఏజెన్సీ చేపట్టింది. దీనికి డాక్టర్ కోట హరినారాయణను ఇన్‌ఛార్జ్‌గా నియమించారు. ఆయన 25 సంవత్సరాల పాటు 40 ప్రయోగశాలలు, 25 విద్యాసంస్థలు, 300 సంస్థలతో పనిచేసి తేజస్‌కు రూపమిచ్చారు. అందుకే హరినారాయణను తేజస్ పితామహుడుగా పిలుస్తారు.

 

TSPSC Group II Paper I జనరల్ సైన్స్ విటమిన్లు

విటమిన్లు శరీరానికి అత్యంత ఆవశ్యకమైన పోషకాలు. సూక్ష్మ మోతాదులో తీసుకున్నప్పటికీ స్థూల ప్రయోజనాలను కలిగిస్తాయి. జీవక్రియలు సక్రమంగా జరగడానికి తోడ్పడటమే కాకుండా పలు రకాల వ్యాధుల బారి నుంచి కూడా కాపాడతాయి. జనరల్ సైన్స్‌లోని బయాలజీ అధ్యయనంలో భాగంగా అభ్యర్థులు వీటి గురించి తెలుసుకోవాలి. విటమిన్ల రసాయన నామాలు, అవి లభించే ఆహారపదార్థాలు, లోపిస్తే కలిగే వ్యాధులపై అవగాహన పెంచుకోవాలి.

విటమిన్లు శరీరానికి తక్కువ మొత్తంలో అవసరమయ్యే సూక్ష్మ పోషకాలు. కణాల్లో జీవక్రియలు సక్రమంగా జరగడానికి ఇవి చాలా అవసరం. విటమిన్‌లకు ఆ పేరుపెట్టిన శాస్త్రవేత్త ఫంక్. కరిగే విధానాన్ని బట్టి విటమిన్‌లను రెండు రకాలుగా విభజించవచ్చు. అవి
1) నీటిలో కరిగే విటమిన్‌లు
ఉదా: విటమిన్- బి, సి
2) కొవ్వుల్లో కరిగే విటమిన్‌లు
ఉదా: విటమిన్- ఎ, డి, ఇ, కె

విటమిన్- ఎ

* దీని రసాయనిక నామం రెటినాల్.
విటమిన్-ఎ జీవక్రియలు
* కంటిలోని రెటీనాలో ఉన్న దండ కణాలు పనిచేయడానికి ఇది అవసరం.
* చర్మ మృదుత్వానికి, చర్మవ్యాధులు రాకుండా నిరోధించడానికి ఉపయోగపడుతుంది.
* పంటిలో ఎనామిల్ తయారుచేసే అమైలోబ్లాస్ట్ కణాలకు ఇది చాలా ముఖ్యం.
* వ్యాధి నిరోధక వ్యవస్థ సరిగా పనిచేయడానికి దోహదపడుతుంది.
* ఇది అస్థిమజ్జలో ఎర్రరక్తకణాల తయారీ ప్రక్రియకు ఇనుమును చేరవేసి హిమోగ్లోబిన్ సంశ్లేషణను ప్రోత్సహిస్తుంది.
లోపిస్తే… రేచీకటి: దీన్ని నిక్టలోపియా అని అంటారు. విటమిన్-ఎ లోపం వల్ల రెటీనాలోని దండకణాల్లో రొడాప్సిన్ ఏర్పడదు. దీంతో రేచీకటి వస్తుంది.
గ్జీరాఫ్తాల్మియా: దీన్నే కార్నియల్ గ్జీరోసిస్ అంటారు. విటమిన్-ఎ లోపం వల్ల కంటి నీరు స్రవించడం తగ్గి ఈ వ్యాధి వస్తుంది.
కార్నియా మెత్తపడటం:దీన్నే కార్నియల్ అల్సరేషన్ అంటారు. కంటిలోని కార్నియాపై వ్రణాలు ఏర్పడి అది పగిలిపోతుంది. ఫలితంగా అంధత్వం కలుగుతుంది.
లభించే ఆహారం : క్యారెట్లు, బొప్పాయి, పండిన గుమ్మడి పండు, మునగ, బచ్చలి,పుచ్చకాయల్లో విటమిన్-ఎ లభిస్తుంది. ఆవు పాలు, కాలేయం, వెన్న, కోడిగుడ్డు పచ్చసొన, చేప కాలేయపు నూనెలో కూడా ఇది ఉంటుంది.
ఎక్కువైతే కలిగే ప్రభావాలు: విటమిన్-ఎ శరీరానికి ఎక్కువైతే చర్మ వ్యాధులు, ఎముకల్లో నొప్పి, తలనొప్పి, వాంతి లాంటి సమస్యలు వస్తాయి. రక్తస్కంధనం త్వరగా జరగకపోవడంతో గాయాలైనప్పుడు అధిక రక్తస్రావమవుతుంది.

విటమిన్-బి

• విటమిన్-బిలో అనేక రకాలు ఉన్నాయి. వీటన్నింటినీ కలిపి బి-కాంప్లెక్స్ విటమిన్‌లు అంటారు. అవి బి1, బి2, బి3, బి5, బి6, బి7, బి9, బి12.

విటమిన్-బి1

• దీని రసాయనిక నామం థయామిన్. దీని లోపం వల్ల వచ్చే మార్పులు నాడీవ్యవస్థ మీద ప్రభావం చూపుతాయి. అందుకే దీన్ని యాంటీన్యూరిటిక్ విటమిన్ అంటారు.
  లోపిస్తే… థయామిన్ లోపం వల్ల పక్షుల్లో పాలిన్యూరైటిస్, మనిషిలో బెరిబెరి వ్యాధులు కలుగుతాయి. ఈ విటమిన్ లోపం తీవ్రంగా ఉన్నప్పుడు వెర్నిక్స్ సిండ్రోమ్ అనే వ్యాధి కలుగుతుంది.
  లభించే ఆహారం : విత్తనాల బాహ్య పొరల్లో, తవుడు, ఎండు బఠాణీలు, చిక్కుడు, దంపుడు బియ్యం లాంటి వాటిలో థయామిన్ ఎక్కువగా ఉంటుంది.

విటమిన్ బి2

• దీని రసానిక నామం రైబోఫ్లావిన్. ఈ విటమిన్‌ను లాక్టోఫ్లావిన్, ఓవో ఫ్లావిన్, ఎల్లో ఎంజైమ్, హెపటోఫ్లావిన్, వెరిడోఫ్లావిన్, విటమిన్-జి అనే పేర్లతో కూడా పిలుస్తారు.
  లోపిస్తే…
  * కీలోసిస్- నోటి మూలల్లోని కణాలు చీలి ఉంటాయి.
  * గ్లాసైటిస్- నాలుక ఎరుపు రంగులోకి మారుతుంది.
  * సెబోరిక్ డెర్మటైటిస్- ముక్కు, పైపెదవి మధ్య చర్మం సొరచేప చర్మంలా గరుకుగా మారుతుంది.
  లభించే ఆహారం : పాలు, కాలేయం, గుడ్లు, వెన్న, వేరుశనగ, చిక్కుడు, ఈస్ట్ లాంటి వాటిలో ఎక్కువగా ఉంటుంది.

విటమిన్-బి3

• దీని రసానిక నామం నియాసిన్.

లోపిస్తే… ఈ విటమిన్ లోపం వల్ల పెల్లగ్రా అనే వ్యాధి వస్తుంది. ఇటాలియన్ భాషలో పెల్లగ్రా అంటే ‘గరుకు చర్మం’ అని అర్థం. పెల్లగ్రాలో విరేచనాలు, చర్మం దురదపెట్టడం, మతి భ్రమణం లాంటి లక్షణాలు కనిపిస్తాయి. కాబట్టి దీన్నే త్రీడీ వ్యాధి అంటారు. ఈ లక్షణాలు ఎక్కువైతే చివరకు మరణిస్తారు. ఇటీవల ఈ వ్యాధిని ఫోర్‌డీ వ్యాధి అని కూడా పిలుస్తున్నారు. నియాసిన్ రక్తంలోని చెడు కొలెస్ట్రాల్‌ను తగ్గిస్తుంది.
లభించే ఆహారం : మాంసం, కాలేయం, చేపలు, ఎండిన చిక్కుళ్లు, బియ్యం తవుడు, బఠాణీలు, గోధుమ, లేత బీజాల్లో ఎక్కువగా లభిస్తుంది.

విటమిన్-బి5

• దీని రసాయనిక నామం పాంటోథెనిక్ ఆమ్లం.

లోపిస్తే… ఈ విటమిన్ లోపం వల్ల అలసట, తలనొప్పి, కండరాలు పట్టివేయడం, జీర్ణాశయంలో హైడ్రోక్లోరిక్ ఆమ్ల స్రావం తగ్గడం, కాళ్లలో మంట వంటి లక్షణాలు కలుగుతాయి. ఈ విటమిన్ పక్షులకు అవసరం. ఇది ముఖ్యంగా కోళ్లలో చర్మ వ్యాధిని నిర్మూలిస్తుంది. కాబట్టి దీన్ని చిక్ యాంటీ డెర్మటైటిక్ ఫాక్టర్ అంటారు.
లభించే ఆహారం : పాంటోథెనిక్ ఆమ్లం మనం తినే ప్రతి ఆహారంలో కొద్దిగా ఉంటుంది. కాబట్టి దీని లోపం సాధారణంగా రాదు. మన పేగులోని బాక్టీరియా ఈ విటమిన్‌ను కొంత వరకు సంశ్లేసిస్తుంది. ఈస్టు, కాలేయం, కోడిగుడ్లు, పాలలో లభ్యమవుతుంది.

విటమిన్-బి6

• దీని రసాయనిక నామం పైరిడాక్సిన్. ఈ విటమిన్ గుండె, రక్తనాళాల ఆరోగ్యానికి, న్యూరోట్రాన్స్‌మిటర్ల సంశ్లేషణలో, ఎర్రరక్తకణాలోని హిమోగ్లోబిన్ సంశ్లేషణకు, వ్యాధి నిరోధక శక్తి నిర్వహణకు అవసరం. క్షయవ్యాధికి, ఆస్తమాకు, అధిక రక్తపీడనానికి వాడే కొన్ని ఔషధాలను తీసకొంటున్నప్పుడు విటమిన్- బి6ను అదనంగా తీసుకోవాలి. ఎందుకంటే ఇవి విటమిన్-బి6కు వ్యతిరేకంగా పనిచేస్తాయి.
  లోపిస్తే… ఈ విటమిన్ లోపం వల్ల రక్తహీనత, అధిక స్ల్కీరోసిస్, మూత్రపిండంలో రాళ్లు, వ్యాధి నిరోధక వ్యవస్థ దెబ్బతినడం, పెరుగుదల కుంటుపడటం, మానసికంగా కుంగిపోవడం లాంటి సమస్యలు ఏర్పడతాయి.
  లభించే ఆహారం : విటమిన్-బి6 పండ్లు, కూరగాయలు, చేపలు, మాంసం, పాలు, కోడిగుడ్డు పచ్చసొనలో ఉంటుంది.

విటమిన్-బి7

• దీని రసాయనిక నామం బయోటిన్. దీన్ని విటమిన్-హెచ్ అని కూడా అంటారు. చర్మం, వెంట్రుకల ఆరోగ్యానికి బయోటిన్ అవసరం. కాబట్టి ఈ విటమిన్‌ను షాంపూల్లో, కండిషనర్‌లలో మాయిశ్చరైజింగ్ ఏజెంట్‌గా వాడతారు. ఈ విటమిన్ పచ్చి కోడిగుడ్డులో ఉండే పదార్థం బారినుంచి మనకు రక్షణ కల్పిస్తుంది. కాబట్టి దీన్ని యాంటీ ఎగ్ వైట్ ఇంజ్యూరీ ఫ్యాక్టర్ అంటారు.
  లోపిస్తే… ఈ విటమిన్ లోపం వల్ల ఆకలి మందగించడం, అలసట, మానసికంగా కుంగి పోవడం, వికారం, కండరాల నొప్పులు కలుగుతాయి.
  లభించే ఆహారం : బయోటిన్ పేగులోని సూక్ష్మజీవుల ద్వారా మనకు కొంత వరకు లభ్యమవుతుంది. కాలేయం, ఈస్ట్, కోడిగుడ్డు, కూరగాయలు, విత్తనాల వంటి వాటిలో ఈ విటమిన్ లభిస్తుంది.

విటమిన్-బి9

• దీని రసాయనిక నామం ఫోలిక్ ఆమ్లం. దీన్ని విటమిన్-ఎమ్ అని కూడా అంటారు. ఇది డీఎన్ఏ సంశ్లేషణకు, కణవిభజన జరగడానికి అవసరం. రక్తకణ ఉత్పత్తిలో ఉపయోగపడుతుంది.
  లోపిస్తే… ఫోలిక్ ఆమ్లం గర్భిణి స్త్రీలకు ఎక్కువగా అవసరం. గర్భస్థశిశువుకు నాడీకణాలు ఏర్పడటానికి ఉపయోగపడుతుంది. గర్భిణులకు ఫోలిక్ ఆమ్లం అందకపోతే నాడీ సంబంధ వ్యాధులైన స్పైనా బిఫిడా, ఎనెన్‌సెఫాలి కలుగుతాయి. సాధారణ వ్యక్తుల్లో ఈ విటమిన్ లోపం వల్ల మాక్రోసైటిక్ అనీమియా, మెగాలో బ్లాస్టిక్ అనీమియా అనే వ్యాధులు వస్తాయి.
  లభించే ఆహారం : కాలేయం, ఆకుకూరలు, పాలు, మాంసం, గోధుమ గింజల నూనెలో ఉంటుంది.

విటమిన్- బి12

• దీని రసాయనిక నామం కోబాలమైన్ లేదా సైనకోబాలమైన్. దీనిలో కోబాల్ట్ మూలకం ఉండటం వల్ల ఈ పేరు పెట్టారు. ఈ విటమిన్ మెదడు, నాడీవ్యవస్థ అభివృద్ధిలో, రక్తకణ ఉత్పాదన, డీఎన్ఏ తయారీలో అవసరం. ఇది కాలేయంలో వివిధ రూపాల్లో నిల్వ ఉంటుంది. ఈ విటమిన్‌నే ఎనిమల్ ప్రొటీన్ ఫ్యాక్టర్ అని కూడా అంటారు.
  లోపిస్తే … ఈ విటమిన్ లోపం వల్ల పెరినీషియస్ అనీమియా, హోమోసిస్టీనిమియా లాంటి వ్యాధులు కలుగుతాయి. అంతేకాకుండా అలసట, జ్ఞాపక శక్తి క్షీణత, ఎర్రరక్తకణాల అభివృద్ధి కుంటుపడుతుంది.
  లభించే ఆహారం : విటమిన్- బి12 మొక్కల నుంచి అరుదుగా లభిస్తుంది. పాలు, మాంసం, గుడ్డు, కాలేయం లాంటి వాటి ద్వారా ఎక్కువగా దొరుకుతుంది. మనిషి జీర్ణవ్యవస్థలోని బ్యాక్టీరియా దీన్ని కొంత వరకు సంశ్లేషణం చెందిస్తుంది.

ముఖ్యాంశాలు

* విటమిన్లకు ఆపేరు పెట్టిన శాస్త్రవేత్త ఫంక్.
* ఇవి రెండు రకాలు. నీటిలో కరిగేవి, కొవ్వులో కరిగేవి.
* విటమిన్-ఎ లోపిస్తే రేచీకటి వస్తుంది.
* పెల్లగ్రా అంటే గరుకు చర్మం అని అర్థం. దీన్ని త్రీడీ వ్యాధి అని కూడా అంటారు.
* నియాసిన్(బి3) రక్తంలోని చెడు కొలెస్ట్రాల్‌ను తగ్గిస్తుంది.
* పాంటోథెనిక్ (బి5) మనం తినే ప్రతి ఆహారంలో దాదాపు ఉంటుంది.
* విటమిన్ బి7ను విటమిన్-హెచ్ అని కూడా అంటారు. దీన్ని కండిషనర్లలో మాయిశ్చరైజింగ్ ఏజెంట్‌గా ఉపయోగిస్తారు.
* కొన్ని రకాల విటమిన్ల లోపం వల్ల మనుషుల్లో మానసిక కుంగుబాటు కలుగుతుంది.
* విటమిన్ బి12 కాలేయంలో వివిధ రూపాల్లో నిల్వ ఉంటుంది.

విటమిన్-సి

• విటమిన్-సి రసాయనిక నామం ఆస్కార్బిక్ ఆమ్లం. ఇది వేడికి తొందరగా విచ్ఛిన్నమవుతుంది.

ఎందుకు అవసరం?

• విటమిన్-సి శక్తిమంతమైన ప్రతిఆక్సీకరణి(యాంటీ ఆక్సిడెంట్)గా వ్యవహరిస్తుంది. కొల్లేజన్ అనే ప్రొటీన్ పోగుల తయారికీ ఇది చాలా అవసరం. జలుబును తగ్గించడం, అంటువ్యాధులకు కారణమయ్యే సూక్ష్మజీవులను నిరోధించడంలో విటమిన్-సి ప్రధానపాత్ర వహిస్తుంది. తెల్లరక్తకణాలు తమ విధిని నిర్వహించడానికి ఈ విటమిన్‌ను వాడుకుంటాయి. చిన్నపేగులో నుంచి ఇనుము శోషణకు, ఇనుమును మన శరీరం వాడుకోవడానికి కూడా ఇది చాలా అవసరం. గాయాలు మానడానికి, ధమనుల్లో కొవ్వు పేరుకుపోయి వచ్చే అథిరోస్ల్కీరోసిస్‌ను నివారించడానికి కూడా విటమిన్-సి అవసరం.

లోపిస్తే..?

• విటమిన్-సి లోపం అధికంగా ఉన్నప్పుడు స్కర్వీ వ్యాధి వస్తుంది. వివిధ ప్రాంతాల్లో రక్తస్రావం కావడం, దంతాలు కదలడం, కీళ్లలో వాపు, నొప్పి లాంటి ఆరోగ్య సమస్యలు వస్తాయి.

లభించే పదార్థాలు

• విటమిన్-సి జంతు సంబంధ పదార్థాల్లో తక్కువగా, వృక్ష సంబంధ పదార్థాల్లో ఎక్కువగా ఉంటుంది. రోజ్‌హిప్ పళ్లలో చాలా ఎక్కువగా ఉంటుంది. దీని తర్వాత అత్యధికంగా ఉసిరిలో ఉంటుంది. నిమ్మజాతి ఫలాలు, పుల్లని పదార్థాల్లో ఎక్కువగా ఉంటుంది.

విటమిన్-డి

• అనేక రూపాల్లో ఇది లభ్యమవుతుంది. అవి డి1, డి2, డి3, డి4, డి5. వీటిలో డి2, డి3 రూపాలు ముఖ్యమైనవి. డి2ను ఎర్గోకాల్సిఫెరాల్, డి3ను కోల్‌కాల్సిఫెరాల్ అంటారు. ఈ రెండింటిని కలిపి కాల్సిఫెరాల్స్ అంటారు. ఈమేరకు విటమిన్-డి రసాయనిక నామం కాల్సిఫెరాల్.
• మన చర్మంలోని 7-డి హైడ్రోకొలెస్ట్రాల్ సూర్యరశ్మికి గురైనప్పుడు వివిధ చర్యల ద్వారా చివరకు మూత్రపిండాల్లో కాల్సిట్రయాల్ ఏర్పడుతుంది. విటమిన్-డి చేసే పనులన్నింటిని ఇది నిర్వహిస్తుంది. కాల్సిట్రయాల్‌ను చైతన్యవంత విటమిన్-డి3 అంటారు.

ఎందుకు అవసరం?

• పేగుల్లో నుంచి కాల్షియం శోషణకు, ఎముకల్లో కాల్షియం, ఫాస్ఫేట్ లవణాలను స్థిరీకరించడానికి విటమిన్-డి అవసరం. పిండాభివృద్ధి, యవ్వన దశల్లో దేహకణాల సంఖ్యను పెంచడానికి ఈ విటమిన్ అవసరం. దెబ్బలు తగిలినప్పుడు, గాయాలైనప్పుడు కలిగే కణవాపును విటమిన్-డి తగ్గిస్తుంది.

లోపిస్తే..?

• పిల్లల్లో రికెట్స్ వ్యాధి వచ్చే అవకాశం ఉంది. ఈ వ్యాధిలో కాళ్లు వంగినట్లు, ధనస్సు ఆకారంలో ఉంటాయి. పెద్దవారిలో ఆస్టియోమలాసియా వస్తుంది. ఎముకలు మెత్తబడటం ఈ వ్యాధి ముఖ్యలక్షణం. వృద్ధుల్లో ఆస్టియోపోరోసిస్ వస్తుంది. ఈ వ్యాధి లక్షణం.. ఎముకల్లో కాల్షియం తగ్గి బలహీనంగా మారి తొందరగా విరిగిపోవడం.

లభించే పదార్ధాలు

• చేపలు, వెన్న, కాలేయం, కోడిగుడ్డు నుంచి ఈ విటమిన్ లభిస్తుంది. కాడ్‌చేప కాలేయపు నూనెలో ఎక్కువగా ఉంటుంది. ధాన్యాలు, కూరగాయల్లో చాలా తక్కువగా ఉంటుంది.

విటమిన్-ఇ

• దీని రసాయనిక నామం టోకోఫెరాల్. విటమిన్-ఇ ఆల్ఫా, బీటా, గామా, డెల్టా టోకోఫెరాల్స్ రూపంలో లభ్యమవుతుంది. వీటిలో ఆల్ఫాటోకోఫెరాల్ జీవశాస్త్రపరంగా ఎక్కువ చైతన్యవంతమైంది.

ఎందుకు అవసరం?

• ఈ విటమిన్ శక్తిమంతమైన ఆక్సీకరణి. ఇది శరీరాన్ని అనేక విషప్రభావాల బారి నుంచి రక్షిస్తుంది. ఇది విటమిన్-ఎ, విటమిన్-సి, సెలీనియం లాంటి వాటితో కలిసి పనిచేస్తుంది. ఆక్సీకరణిగా పనిచేయడం వల్ల కణత్వచాలను కాపాడి తొందరగా వృద్ధాప్యం రాకుండా చూస్తుంది. సంతానోత్పత్తికి ఇది దోహదపడుతుంది. దీన్ని వంధ్యత్వ ప్రతికారక విటమిన్ (యాంటీస్టెరిలిటీ విటమిన్) అని కూడా అంటారు. ఈ విటమిన్‌ను చర్మ సౌందర్య లేపనాల్లో ఉపయోగిస్తారు. నాడీకణాలను కాపాడటంలో, రక్తంలోని కొలెస్ట్రాల్‌ను తగ్గించడంలో ప్రత్యేకపాత్ర వహిస్తుంది. బాగా వ్యాయామం చేసేవారికి, ఈతగాళ్లకు, పరుగు పందెంలో పాల్గొనే క్రీడాకారులకు విటమిన్-ఇ అవసరమెక్కువ.

లోపిస్తే..?

• సాధారణంగా విటమిన్-ఇ లోపం రావడం అరుదు. కొన్ని సందర్భాల్లో ఈ విటమిన్ లోపం వల్ల కింది సమస్యలు ఏర్పడతాయి.
  * వ్యాధి నిరోధక శక్తి తగ్గడం
  * రెటినోపతి
  * రేఖిత కండర మయోపతి
  * ఎర్రరక్త కణాలు పగిలిపోవడం
  * రక్తహీనత

లభించే పదార్థాలు

• కోడిగుడ్లు, మాంసం, కాలేయం, సోయాబీన్స్, పొద్దుతిరుగుడు, వేరుశనగ, కుసుమ లాంటి నూనెల్లో ఈ విటమిన్ ఉంటుంది. ధాన్యాలు.. జంతువుల కొవ్వుల్లో కూడా ఉంటుంది. గోధుమ బీజనూనెలో ఎక్కువగా ఉంటుంది.

విటమిన్-కె

• విటమిన్-కె సహజంగా రెండు రకాలుగా లభ్యమవుతుంది. మొక్కల నుంచి లభ్యమయ్యేది విటమిన్-కె1. దీని రసాయనిక నామం ఫిల్లోక్వినోన్. జంతుకణాలు, బ్యాక్టీరియాల నుంచి లభ్యమయ్యేది విటమిన్-కె2. దీని రసాయనిక నామం మెనక్వినోన్.

ఎందుకు అవసరం?

• మన శరీరంలో విటమిన్-కె వల్ల రక్తం గడ్డకట్టడానికి అవసరమైన ప్రొత్రాంబిన్, ఫ్యాక్టర్-VII, IX, X తయారవడం, పిల్లల్లో ఎముకలు సక్రమంగా పెరగడానికి విటమిన్-డి తో పాటు విటమిన్-కె కూడా అవసరం.

లోపిస్తే..?

• విటమిన్-కె లోపం వల్ల రక్తం తొందరగా గడ్డకట్టదు. కొందరిలో రక్తహీనత, దవడలు, ముక్కు నుంచి రక్తస్రావం, కరోనరి గుండె జబ్బులు వంటివి వచ్చే అవకాశం ఉంటుంది. పుట్టిన పిల్లల్లో రక్తస్రావం ఎక్కువగా అవుతుంది. కాబట్టి, పుట్టిన వెంటనే పిల్లలకు విటమిన్-కె ఇస్తారు.

లభించే పదార్థాలు

• విటమిన్-కె దాదాపుగా అన్ని ఆహార పదార్థాల్లో కొద్ది మోతాదులోనైనా ఉంటుంది. దీన్ని మనపేగులోని బ్యాక్టీరియా సంశ్లేషిస్తుంది. ముఖ్యంగా పాలకూర, క్యాబేజీ, కాలీఫ్లవర్, సోయాబీన్, గోధుమ, కాలేయం లాంటి వాటిలో ఎక్కువగా ఉంటుంది.

కోలిన్

• ఈ రసాయనాన్ని బి-కాంప్లెక్స్ విటమిన్లలో భాగంగా పరిగణిస్తారు. నాడీమండలం సరిగా పనిచేయడానికి, గుండె స్పందనలకు, కాలేయ నిర్వహణకు, థైమస్ గ్రంథి ఆరోగ్యంగా ఉండటానికి ఇది అవసరం. గర్భంలో పెరుగుతున్న పిండానికి నాడీవ్యవస్థలో ఇది అసిటైల్ కోలిన్ రూపంలో కీలకపాత్ర వహిస్తుంది.

లోపిస్తే..?

• కోలిన్ లోపం వల్ల రక్తపీడనం పెరుగుతుంది. పక్షవాతం, గుండెపోటు వచ్చే ప్రమాదం కూడా ఉంది. కండర కణాలు విధ్వంసానికి గురవుతాయి. మహిళలకు గర్భధారణ సమయంలో కోలిన్ లోపం వల్ల నెలలు నిండకముందే శిశువులు జన్మించడం, తక్కువ బరువున్న పిల్లలు పుట్టడం వంటి వాటికి అవకాశం ఉంది.

లభ్యమయ్యే పదార్థాలు

• కోలిన్ జంతువులు, మొక్కల్లో విస్తారంగా ఉంటుంది. మన శరీరంలో కొంతవరకు తయారవుతుంది. ఈస్ట్, కాలేయం, చేపలు, గోధుమ బీజ నూనె, కోడిగుడ్డులోని పచ్చసొన లాంటి వాటిలో ఉంటుంది.

ఇనాసిటాల్

• ఇనాసిటాల్ విటమిన్-బి8 గా పరిగణిస్తున్నారు. దీన్ని కండరపు చక్కెర అంటారు. ఇది వెంట్రుకల పెరుగుదలకు తోడ్పడుతుంది. కణాంతర కాల్షియం నియంత్రణకు అవసరం. కణ సంశ్లేషణ, జన్యు సంకేతాలు వ్యక్తపరచడం, కణ సమాచారం చేరవేయడం లాంటి వాటిలో కీలకపాత్ర వహిస్తుంది. న్యూరో ట్రాన్స్‌మీటర్ల సంశ్లేషణలో పాల్గొంటుంది.

లోపిస్తే..?

• ఇనాసిటాల్ లోపం వల్ల కేశ నష్టం, జ్ఞాపకశక్తి లోపించడం, మలబద్దకం, రక్తంలో చెడ్డకొలెస్ట్రాల్ పెరగడం, అథెరోస్ల్కీరోసిస్, గర్భస్థ శిశువులో నాడీనాళం లోపం ఏర్పడవచ్చు.

లభించే పదార్థాలు

• ధాన్యాలు, చిక్కుడుజాతి కూరగాయలు, ఆకుకూరలు, అరటి, నారింజ, బత్తాయి, కోడిగుడ్డులోని పచ్చసొన

ఖనిజ లవణాలు

• ఇవి సూక్ష్మ పోషక పదార్థాలు. మనకు తక్కువ మోతాదులో అవసరం. మన శరీరంలో వివిధ జీవక్రియలు జరగడానికి, ఎముకలు, దంతాలు వంటివి ఏర్పడానికి ఖనిజ లవణాలు చాలా అవసరం. మన శరీరంలో ముఖ్యంగా సోడియం, పొటాషియం, క్లోరిన్, కాల్షియం, ఫాస్ఫరస్, సల్ఫర్, రాగి, ఇనుము, జింక్, అయోడిన్, ఫ్లోరిన్ లాంటి ఖనిజ లవణాలు ఎక్కువగా ఉంటాయి. వీటిలో కొన్నింటిని తప్పనిసరిగా ఆహారం ద్వారా తీసుకోవాలి. లేకపోతే వీటిలోపం వల్ల అనేక వ్యాధులు కలుగుతాయి. ఇవే కాకుండా మన శరీరంలో క్రోమియం, మాంగనీస్, సెలీనియం, కోబాల్ట్, మెలిబ్డినం, నికెల్, టిన్, సిలికాన్, వెనడియం లాంటి ఖనిజాలు అతి తక్కువ మోతాదులో ఉంటాయి.

సోడియం

• కణబాహ్య ద్రవ్యమైన ప్లాస్మా, ఇతర ద్రవాల్లో ఉండే ముఖ్య ధనావేశ అయాన్. ఇది రక్తం పీహెచ్ స్థాయిని క్రమపరచడానికి, నాడీ ప్రచోదనాలకు అవసరం. ఎర్ర రక్తకణాల్లో ఆక్సిజన్, కార్బన్‌డైఆక్సైడ్ రవాణాకు, శరీరంలో నీటిని క్రమపరచడానికి ఉపయోగపడుతుంది. ఒక ఎలక్ట్రోలైట్‌గా పనిచేస్తుంది. ఆహారం ద్వారా దీన్ని ఎక్కువగా తీసుకున్నప్పుడు సాధారణంగా మూత్రం ద్వారా విసర్జితమవుతుంది.

లభించే పదార్థాలు

• ఇది దాదాపుగా అన్ని కూరగాయలు, పండ్లలో ఉంటుంది. పాలు, గుడ్డు, మాంసం నుంచి లభిస్తుంది. మనం రోజూ ఆహార పదార్థాల్లో వాడే సోడియంక్లోరైడ్ (ఉప్పు) ద్వారా మనకు సోడియం లభిస్తుంది.

లోపిస్తే..?

• రక్తంలో సోడియం లోపం వల్ల కలిగే స్థితిని హైపోనేట్రిమియా అంటారు.

పొటాషియం

• మన దేహంలోని కణాంతస్థ ద్రవాల్లో (ఇంట్రా సెల్యూలార్ ఫ్లూయిడ్స్) ఉండే ముఖ్యమైన ధనావేశ అయాన్ పొటాషియం. మన శరీరంలో జరిగే అనేక జీవరసాయన చర్యలకు ఇది అవసరం. శరీరంలో ఆమ్ల, క్షార, నీటి క్రమతలకు కూడా ఇది ముఖ్యం. నాడీ ప్రచోదనాలు సరిగా జరగడానికి, శరీరంలో వాయువుల రవాణాకు, శ్వాసక్రియలో ఉండే గ్త్లెకాలిసిస్‌లోని అనేక ఎంజైములకు అవసరమవుతుంది.

లోపిస్తే..?

• పోటాషియం లోపం వల్ల కలిగే స్థితిని హైపోకలీమియా అంటారు. కండరాలు బలహీనపడటం, పక్షవాత లక్షణాలు, మానసిక తత్తరపాటు లాంటివి కలుగుతాయి.

లభించే పదార్థాలు

• సాధారణంగా ఇది పండ్లు, కూరగాయల నుంచి లభిస్తుంది. అరటి, స్ట్రాబెరీస్, బంగాళాదుంప, ఆకుకూరలు, చేపలు లాంటి వాటిలో ఎక్కువగా ఉంటుంది.

క్లోరిన్

• కణబాహ్య ద్రవమైన (ఎక్స్‌ట్రా సెల్యూలార్ ఫ్లూయిడ్) ప్లాస్మా, ఇతర ద్రవాల్లో క్లోరిన్ ప్రధాన రుణావేశ అయాన్‌గా ఉంటుంది. ఇది ఒక ఎలక్ట్రోలైట్‌గా ఉంటూ ద్రవాభిసరణను క్రమపరచడానికి, నాడీ ప్రచోదనాలకు ఉపయోగపడుతుంది. శరీరంలో ఆమ్ల-క్షార క్రమతకు, జీర్ణాశయంలో హైడ్రోక్లోరిక్ ఆమ్లం తయారుకావడానికి అవసరం. దేహంలోని అధిక క్లోరిన్ మూత్రం, చెమట ద్వారా బయటకు వెళుతుంది.
  * ప్రత్యేక పరిస్థితుల్లో తప్ప దాదాపుగా క్లోరిన్ లోపం ఉండదు. ఒకవేళ ఉంటే పైన పేర్కొన్న క్రియలకు విఘాతం ఏర్పడుతుంది. క్లోరిన్ అన్ని రకాల కూరగాయలు, పండ్లు, ఆకుకూరలు లాంటి వాటిలో ఉంటుంది.

కాల్షియం

• మన దేహంలో కాల్షియం ఎక్కువగా ఎముకల్లో ఉంటుంది. దంతాల్లోని డెంటైన్‌లో కొద్ది పరిమాణంలో ఉంటుంది. కాల్షియం, ఫాస్ఫరస్‌తో కలిసి కాల్షియం ఫాస్ఫేట్ రూపంలో ఎముకలు, దంతాలు ఏర్పడటానికి అవసరమవుతుంది. రక్తంలో కాల్షియం స్థాయిని నియంత్రించే హార్మోన్లు కాల్సిటోనిన్, పారాథార్మోన్. కాల్షియం అధికంగా లభ్యమవుతున్నప్పుడు రక్తం నుంచి ఎముకలకు చేరి వాటిలో నిల్వ ఉంటుంది. రక్తంలో దీని పరిమాణం తగ్గినప్పుడు తిరిగి ఎముకల నుంచి రక్తంలోకి చేరుతుంది.

దోహదపడుతుందిలా..

* ఎముకలు, దంతాలు సక్రమంగా ఏర్పడటానికి..
* కండర సంకోచానికి, నాడీ ప్రచోదనాలకు..
* రక్తం గడ్డకట్టే ప్రక్రియకు..
* కండరాలకు గాయాలైనప్పుడు వాటిని మరమ్మతు చేయడానికి..

లోపిస్తే ఏమవుతుందంటే..

• ఎముకలకు సంబంధించిన ఆస్టియోమలాసియా, ఆస్టియోపోరోసిస్ (వృద్ధుల్లో) వ్యాధులు వస్తాయి.

ఏయే ఆహార పదార్థాల్లో..

• పాలు, గుడ్లు, పాల పదార్థాలు, చేపలు, ఆకుకూరలు, బెల్లం లాంటి వాటిలో కాల్షియం ఉంటుంది. మనకు రోజూ కావాల్సిన కాల్షియం పాలు, పాలపదార్థాల ద్వారా లభిస్తుంది. ధాన్యాల్లో ముఖ్యంగా రాగుల్లో కాల్షియం ఎక్కువ.

ఫాస్ఫరస్

• ఇది కాల్షియంతో కలిసి ఎముకలు, దంతాలను ఏర్పరుస్తుంది. కేంద్రకామ్లాల(డీఎన్ఏ, ఆర్ఎన్ఏ)లో ఇది ఫాస్ఫారిక్ ఆమ్ల రూపంలో ఉంటుంది.
  * సాధారణంగా దీని లోపం ఏర్పడదు.

దోహదపడుతుందిలా..

* ఏటీపీ (అడినోసైన్ ట్రై ఫాస్ఫేట్) తయారీకి ఇది అవసరం.
* జీవక్రియలు సక్రమంగా జరగడానికి, ఎంజైమ్‌ల ఉత్తేజానికి..

ఏయే ఆహార పదార్థాల్లో..

• ఫాస్ఫరస్ ఎక్కువగా వేరుశనగ, బాదం, చిక్కుడు జాతి విత్తనాలు, వెన్న, ధాన్యాలు, కోడి మాంసం లాంటి వాటిలో ఉంటుంది.

సల్ఫర్

• సిస్టీన్, మిథియోనైన్ అనే అమైనో ఆమ్లాల్లో సల్ఫర్ ఉంటుంది. ఇన్సులిన్‌లో కూడా ఉంటుంది. థయామిన్ (విటమిన్ బి₁)లో సల్ఫర్ ఉంటుంది.

దోహదపడుతుందిలా..

* జీవ రసాయన చర్యల్లో అనేక ముఖ్య ధాతువులు ఏర్పడటానికి..

ఏయే ఆహార పదార్థాల్లో..

• బఠాణీలు, మాంసం, గుడ్లు, ఉల్లి, వెల్లుల్లి, ధాన్యాల్లో సల్ఫర్ ఉంటుంది.

జింక్

• జింక్ మన శరీరంలో ఉండే అనేక ఎంజైమ్‌ల్లో కో-ఫ్యాక్టరుగా ఉండి వాటిని ఉత్తేజితం చేస్తుంది. వాణిజ్యపరంగా తయారుచేసే ఇన్సులిన్‌లో జింక్ ఉంటుంది.

దోహదపడుతుందిలా..

* దేహం పెరుగుదలకు..
* ప్రత్యుత్పత్తికి..
* గాయాలు మానడానికి సహాయకారిగా..

లోపిస్తే ఏమవుతుందంటే..

* వెంట్రుకలు రాలిపోతాయి
* చర్మ వ్యాధులు
* విరేచనాలు
* ఆకలి తగ్గడం
* మగవారిలో శుక్రకణాల ఉత్పత్తి తగ్గిపోవడం
* స్త్రీలలో రుతుక్రమం దెబ్బతినడం

ఏయే ఆహార పదార్థాల్లో..

• కాలేయం, పాలు, ధాన్యాలు, మాంసం, పాలకూర, గుడ్లు, పప్పుధాన్యాలు లాంటి వాటి ద్వారా జింక్ లభ్యమవుతుంది.

మాంగనీస్

• శరీరంలో అనేక ఎంజైమ్‌ల ఉత్తేజానికి మాంగనీస్ అవసరం. బయోటిన్, థయామిన్, ఆస్కార్బిక్ ఆమ్లం లాంటి విటమిన్ల జీవక్రియలకు కూడా ఇది చాలా అవసరం.

దోహదపడుతుందిలా..

* ఎముకల పెరుగుదల, నిర్వహణకు..
* కొవ్వు ఆమ్లాల తయారీకి..
* థైరాక్సిన్ సంశ్లేషణలో జ్ఞాపకశక్తి క్షీణించకుండా ఉండటానికి..

లోపిస్తే ఏమవుతుందంటే..

* ఎముకలు సరిగా అభివృద్ధి చెందవు.
* గోళ్లు, వెంట్రుకల పెరుగుదల మందగించడం
* కండరాల మధ్య సమన్వయ లోపం

ఏయే ఆహార పదార్థాల్లో..

• ధాన్యాలు, కూరగాయలు, పండ్లు, వేరుశనగ, బాదంపప్పు.

కోబాల్ట్

• ఇది అనేక ఎంజైమ్‌ల్లో కో-ఫ్యాక్టర్‌గా ఉంటుంది. విటమిన్-బి12లో కోబాల్ట్ భాగంగా ఉంటుంది.

దోహదపడుతుందిలా..

* ఎర్ర రక్తకణాల ఉత్పత్తికి..

లోపిస్తే ఏమవుతుందంటే..

* రక్తహీనత, నాడీ సంబంధ సమస్యలు

ఏయే ఆహార పదార్థాల్లో..

• ఆకుకూరలు, కాలేయం నుంచి లభిస్తుంది.

మాలిబ్డినమ్

• రాగిని మన శరీరం వినియోగించుకోవడానికి ఈ మూలకం అవసరం. ఇది అనేక ఎంజైమ్‌లలో అంతర్భాగంగా ఉంటూ వాటిని ఉత్తేజపరుస్తుంది. మాలిబ్డినమ్ శరీరంలో ఎక్కువైతే ‘మాలిబ్డినోసిస్’ అనే వ్యాధి వస్తుంది.

ఏయే ఆహార పదార్థాల్లో..

• ధాన్యాలు, విత్తనాలు, క్యాబేజి, క్యారెట్, బంగాళాదుంప, చిక్కుడు జాతి విత్తనాల్లో ఉంటుంది.

ఇనుము

• ఇనుము ఒక ముఖ్యమైన మూలకం. మన శరీరంలో ఇది 2-6 గ్రాముల వరకు ఉంటుంది. దీనిలో ఎక్కువభాగం హిమోగ్లోబిన్ రూపంలో ఉంటుంది. మనం తీసుకునే ఆహారంలో ఉండే ఇనుము శోషణను టీ, కాఫీలలో ఉండే టానిన్లు అడ్డగిస్తాయి. కాబట్టి ఆహారం తీసుకున్న తర్వాత వీటిని సేవించడం శ్రేయస్కరం కాదు. ఆహారంలో ఆస్కార్బిక్ ఆమ్లం, చక్కెర లాంటివి ఉన్నప్పుడు ఇనుము శోషణం ఎక్కువగా జరుగుతుంది. మన శరీరంలో ఉన్న ఇనుము మలం, మూత్రం, స్వేదం లాంటి ప్రక్రియల ద్వారా బయటకు వెళుతుంది. స్త్రీలలో రుతుచక్రం సమయంలో, గర్భాధారణ సమయంలో, శిశువుకు పాలిచ్చే తల్లుల్లో ఇనుము శరీరం నుంచి బయటకు వెళుతుంది. కాబట్టి ఇలాంటి వారు ఆహారం ద్వారా ఇనుమును తప్పనిసరిగా తీసుకోవాలి.

దోహదపడుతుందిలా..

* ఆక్సిజన్ రవాణాలో ప్రముఖపాత్ర..
* ఎలక్ట్రాన్-రవాణా ప్రక్రియలో ప్రధాన పాత్ర..
* డీఎన్ఏ తయారీకి..

లోపిస్తే ఏమవుతుందంటే..

• రక్తహీనత ఏర్పడుతుంది. దీన్నే ఇనుము లోపం వల్ల కలిగే రక్తహీనత (ఐరన్ డెఫిషియన్సీ అనీమియా) అంటారు. రక్తహీనత రకాల్లో ఇనుము సంబంధ రక్తహీనత సర్వసాధారణం. రక్తహీనత వల్ల అలసట, తలనొప్పి, గుండెదడ, బలహీనంగా ఉండటం లాంటి లక్షణాలు కలుగుతాయి.

ఏయే ఆహార పదార్థాల్లో..

• మాంసం, చేపలు, కాలేయం, రాగులు, తోటకూర, కాలిఫ్లవర్, బెల్లం, కొత్తిమీర, ఆవాలు లాంటి వాటిలో ఇనుము ఎక్కువగా ఉంటుంది. వృక్షసంబంధ పదార్థాల కంటే జంతు సంబంధ ఆహార పదార్థాల్లోని ఇనుమునే మన శరీరం ఎక్కువగా శోషించుకుంటుంది.

రాగి

• హిమోగ్లోబిన్ తయారీకి రాగి అవసరం. మన శరీరంలో ఫాస్ఫోలిపిడ్‌లు, మెలనిన్, కొల్లాజన్ తయారీకి కూడా ఇది అవసరం. రాగి టైరోసినేజ్, సైటోక్రోమ్ ఆక్సిడేజ్ లాంటి అనేక ఎంజైమ్‌ల్లో భాగంగా ఉంటుంది. ఎర్రరక్త కణాల్లో ఉండే ఎరిథ్రోక్యుప్రిన్ ప్రొటీన్, మెదడులో ఉండే సెరిబ్రోక్యుప్రిన్ ప్రొటీన్, కాలేయంలో ఉండే హెపటోక్యుప్రిన్ ప్రొటీన్‌లలో రాగి ఉంటుంది. సాధారణంగా రాగి లోపం ఏర్పడటం అరుదు.

దోహదపడుతుందిలా..

* హిమోగ్లోబిన్ తయారీలో..
* ఎముక ఏర్పడటానికి సహాయకారిగా..

లోపిస్తే ఏమవుతుందంటే..

• రాగి లోపం ఉన్నట్లయితే రక్తహీనత కలుగుతుంది. చర్మవ్యాధులు కూడా వస్తాయి.

ఏయే ఆహార పదార్థాల్లో..

• కాలేయం, చేపలు, ఎండిన చిక్కుళ్లు, జీడిపప్పు లాంటి వాటిలో ఇది ఉంటుంది.

అయోడిన్

• మానవుడికి తప్పనిసరిగా అవసరమయ్యే మూలకాల్లో అయోడిన్ ఒకటి. అయోడిన్ థైరాయిడ్ గ్రంథి స్రవంచే థైరాక్సిన్ హార్మోన్‌లో భాగంగా ఉంటుంది.

దోహదపడుతుందిలా..

* శరీరంలో జీవక్రియలు జరగడానికి (పరోక్షంగా)..

లోపిస్తే ఏమవుతుందంటే..

• అయోడిన్ లోపం వల్ల థైరాయిడ్ గ్రంథికి సరిగా అయోడిన్ అందక విపరీతంగా ఉబ్బుతుంది. దీన్నే సరళ గాయిటర్ వ్యాధి అంటారు. సముద్రానికి దూరంగా ఉండే ప్రాంతాలు, ఎత్తయిన ప్రాంతాల్లో అయోడిన్ లోపం వల్ల అక్కడ ఉండే ప్రజల్లో సర్వసాధారణంగా గాయిటర్ వ్యాధి కనిపిస్తుంది. దీన్నే ఎండమిక్ గాయిటర్ అంటారు. అయోడిన్ లోపం వల్ల పిల్లలు మందకొడిగా ఉంటారు, వారిలో పెరుగుదల లోపిస్తుంది.

ఏయే ఆహార పదార్థాల్లో..

• అయోడిన్ నేల లోపలిభాగంలో ఉంటుంది. కాబట్టి లోతైన బావుల్లోని నీరు తాగేవారికి అయోడిన్ తగినంతగా లభిస్తుంది. ఇది మనం రోజు తినే పండ్లు, కూరగాయల్లో ఉంటుంది. సముద్ర ఉత్పత్తులైన చేపలు, పీతలు, రొయ్యలు, సముద్రపు శైవలాల్లో అయోడిన్ తగినంతగా ఉంటుంది. వీటిని తగినంతగా తీసుకునేవారికి అయోడిన్ లోపం తక్కువ. ప్రస్తుతం మనం అయోడిన్ కలిపిన ఉప్పును ఉపయోగిస్తున్నాం. దీని ద్వారా మనకు అయోడిన్ లభిస్తుంది.

మెగ్నీషియం

• కార్బోహైడ్రేట్‌లు, లిపిడ్‌లు, ప్రొటీన్‌ల సంశ్లేషణలో పాల్గొనే ఎంజైమ్‌ల జీవక్రియలకు మెగ్నీషియం అవసరం.

దోహదపడుతుందిలా..

* కండరాలు పనిచేయడానికి..
* నాడీ ప్రచోదనాలకు..

లోపిస్తే ఏమవుతుందంటే..

• కండరాల పనితీరులో మార్పు వస్తుంది. కండరాలకు తగినంతగా సమాచారం అందదు.

ఏయే ఆహార పదార్థాల్లో..

పండ్లు, కూరగాయల నుంచి ఇది మనకు లభిస్తుంది.

సిలికాన్

• ఇది మన శరీరంలో చాలా తక్కువగా ఉంటుంది. కాల్షియం లవణాలను ఎముకలోకి చేరవేయడానికి ఇది అవసరం.

దోహదపడుతుందిలా..

* ఎముకలను పటిష్టంగా ఉంచడానికి..
* కొల్లాజన్ అనే ప్రొటీను తయారీకి..
* రక్తనాళాల్లో కొవ్వు పేరుకుపోకుండా ఉండటానికి..
* చర్మాన్ని మృదువుగా ఉంచడానికి..

ఏయే ఆహార పదార్థాల్లో..

• వరి, గోధుమ, సజ్జ, జొన్న లాంటి ధాన్యాలు, నిమ్మజాతి ఫలాల్లో ఉంటుంది.

క్రోమియం

• క్రోమియంను ఒక గ్లూకోజ్ టోలరెన్స్ ఫ్యాక్టర్ అంటారు. ఈ మూలకం స్థూలపోషక పదార్థాలైన కార్బోహైడ్రేట్, ప్రొటీన్, లిపిడ్‌ల జీవక్రియలకు అవసరం.

దోహదపడుతుందిలా..

* ఇన్సులిన్ హార్మోనుకు సహాయం చేసి, గ్లూకోజ్ కణంలోకి వెళ్లడానికి తోడ్పడుతుంది.

ఏయే ఆహార పదార్థాల్లో..

• ధాన్యాలు, మాంసం, పాలు, కాలేయం, ఆపిల్, బంగాళదుంపలు, కోడిగుడ్డులో ఉంటుంది.

సెలీనియం

• మైటోకాండ్రియాలో ఏటీపీ సంశ్లేషణకు సెలీనియం అవసరం. సాధారణంగా దీని వినియోగం అత్యల్పం. దీని లోపం వల్ల ప్రత్యేకంగా ఏ వ్యాధి రాదు. రంగులు, పింగాణి, గాజు, ఎలక్ట్రానిక్ వస్తువుల తయారుచేసే పరిశ్రమల్లో పనిచేసే కార్మికులకు కాలుష్యం వల్ల దేహంలో సెలీనియం మోతాదుకు మించి ఉండి విషప్రభావాన్ని కలగజేస్తుంది.

దోహదపడుతుందిలా..

* యాంటీ ఆక్సిడెంట్‌గా..
* వ్యాధినిరోధక శక్తి సరిగా పనిచేయడానికి..
* శుక్రకణాల కదలికకు..
* థైరాయిడ్ హార్మోన్ ఉత్పత్తిలో..

ఏయే ఆహార పదార్థాల్లో..

• మాంసం, ధాన్యాలు, పాల ఉత్పత్తులు, సముద్ర ఆహార ఉత్పత్తుల నుంచి ఇది లభ్యమవుతుంది.

ఫ్లోరిన్

• ఇది మనకు తాగునీటి ద్వారా ఎక్కువగా లభ్యమవుతుంది. దీని లోపం చాలా అరుదు. తాగేనీటిలో ఫ్లోరిన్ ఎక్కువగా ఉన్నప్పుడు ఫ్లోరోసిస్ అనే వ్యాధి వస్తుంది. ఫ్లోరిన్ దంతాల్లో పేరుకుపోయి వాటిపై మచ్చలను ఏర్పరుస్తుంది. దీన్నే డెంటల్ ఫ్లోరోసిన్ అంటారు. మన శరీరంలోకి చేరే ఫ్లోరిన్ ఎక్కువగా ఉన్నప్పుడు అది ఎముకల్లో కాల్షియం స్థానంలో చేరిపోతుంది. దీనివల్ల ఎముకలు మెత్తగా తయారై వంకరగా తయారవుతాయి లేదా కాల్షియం తగ్గిపోయి పెళుసుగా మారి సులభంగా విరిగిపోతాయి. కీళ్ల మధ్య ఫ్లోరిన్ చేరడం వల్ల కీళ్ల కదలిక తగ్గిపోతుంది. ఈ పరిస్థితిని స్కెలిటల్ ఫ్లోరోసిస్ అంటారు. ఫ్లోరిన్ మెదడు, వెన్నుపాము చుట్టూ ఉండే పొరల్లో పేరుకుపోవడం వల్ల అవి గట్టిపడిపోతాయి. దీనివల్ల వెన్నుపాము ఒత్తిడికి గురవుతుంది. ఈ పరిస్థితిని నాడీసంబంధ ఫ్లోరోసిస్ అంటారు.
  * భూగర్భ జలాలను లేదా లోతయిన గొట్టపు బావుల నీటిని తాగునీటిగా వినియోగించే వారికి ‘ఫ్లోరోసిస్’ వచ్చే అవకాశాలు ఎక్కువ. కాబట్టి తాగేనీటిలో ఫ్లోరిన్ తక్కువగా ఉండేలా చూసుకోవాలి.

దోహదపడుతుందిలా..

* దంతాలపై ఉండే ఎనామిల్ తయారు కావడానికి ఫ్లోరిన్ అవసరం.
* దంతాలు, ఎముకలు ఏర్పడటానికి ఇది కొద్దిమొత్తంలో అవసరం.

లోపిస్తే ఏమవుతుందంటే..

• ఫ్లోరిన్ పూర్తిగా లభ్యం కాకపోతే ఎముకల సంబంధ సమస్యలు వస్తాయి.

మాదిరి ప్రశ్నలు

1. కిందివాటిలో భిన్నంగా ఉన్న విటమిన్ ఏది?
ఎ) విటమిన్-ఎ      బి) విటమిన్-డి      సి) విటమిన్-సి      డి) విటమిన్-ఇ
జ: (ఎ)
2. విటమిన్-ఎ లోపం వల్ల కలిగే కంటి వ్యాధులేవి?
ఎ) రేచీకటి      బి) గ్జీరాఫ్తాల్మియా      సి) కార్నియా మెత్తబడటం      డి) పైవన్నీ
జ: (డి)
3. కంటి రెటీనాలో ఉండే ఏ వర్ణకం ఏర్పడటానికి విటమిన్-ఎ అవసరం?
ఎ) రొడాప్సిన్      బి) మెలనిన్      సి) యూరోక్రోమ్      డి) మెలటోనిన్
జ: (ఎ)
4. కంటిలోని ఏ గ్రంథి పనితీరుకు విటమిన్-ఎ అవసరం?
ఎ) థైమస్      బి) లాక్రిమల్      సి) మ్యూకస్      డి) ప్రోస్టేట్
జ: (బి)
5. యాంటిన్యూరిటిక్ విటమిన్ అని దేన్ని అంటారు?
ఎ) విటమిన్-బి1      బి) విటమిన్-బి2      సి) విటమిన్-బి3      డి) విటమిన్-బి4
జ: (ఎ)
6. విటమిన్-బి2 లోపం వల్ల కలిగే వ్యాధులేవి?
ఎ) కీలోసిస్      బి) గ్లాసైటిస్      సి) సెబోరిక్ డెర్మటైటిస్      డి) పైవన్నీ
జ: (డి)
7. పెల్లగ్రా అనే వ్యాధి ఏ విటమిన్ లోపం వల్ల ఏర్పడుతుంది?
ఎ) విటమిన్-ఎ      బి) విటమిన్-బి3      సి) విటమిన్-సి      డి) విటమిన్-బి6
జ: (బి)
8. కిందివాటిలో నియాసిన్ విటమిన్ లోపంతో సంబంధం లేని వ్యాధి?
ఎ) డయేరియా      బి) డెర్మటైటిస్      సి) డిమెన్షియా      డి) డెంగీ
జ: (డి)
9. పచ్చికోడిగుడ్డులో ఉన్న పదార్థం బారి నుంచి కాపాడే విటమిన్ ఏది?
ఎ) బయోటిన్ (బి7)      బి) పైరిడాక్సిన్ (బి6)      సి) థయామిన్ (బి1)      డి) నియాసిన్ (బి3)
జ: (ఎ)
10. గర్భిణులకు తగినంత ఫోలిక్ ఆమ్లం అందకపోతే పుట్టబోయే శిశువుల్లో ఏ నాడీసంబంధ వ్యాధి వస్తుంది?
ఎ) మాక్రోసైటిక్ అనీమియా      బి) మెగాలో బ్లాస్టిక్ అనీమియా
సి) స్పైనా బిఫిడా                          డి) పెర్నీషియస్ అనీమియా
జ: (సి)
11. ఏ విటమిన్‌ను ఎనిమల్ ప్రొటీన్ ఫ్యాక్టర్ అంటారు?
ఎ) బి1      బి) బి12      సి) బి3      డి) బి9
జ: (బి)
12. నిక్టలోపియా అని ఏ వ్యాధిని అంటారు?
ఎ) కీలోసిస్      బి) గ్లాసైటిస్      సి) రేచీకటి      డి) రక్తహీనత
జ: (సి)
13. విటమిన్-సి కిందివాటిలో దేనికి అవసరం?
ఎ) చిన్నపేగులో నుంచి ఇనుము శోషణకు
బి) రక్తంలో కాల్షియం నియంత్రణకు
సి) పెద్దపేగులో నుంచి నీటి శోషణకు
డి) చిన్నపేగులో నుంచి విటమిన్-డి శోషణకు
జ: (ఎ)
14. మన చర్మం అతి తక్కువ తీక్షణత ఉన్న సూర్యరశ్మికి గురైనప్పుడు శరీరంలో తయారయ్యే విటమిన్ ఏది?
ఎ) విటమిన్-సి బి) విటమిన్-డి సి) విటమిన్-ఎ డి) విటమిన్-ఇ
జ: (బి)
15. విటమిన్-సి కింది ఏ పండ్లలో అత్యధికంగా ఉంటుంది?
ఎ) నారింజ బి) ఉసిరి సి) రోజ్‌హిప్ డి) బొప్పాయి
జ: (సి)
16. మన శరీరంలోని ఏభాగంలో చివరకు చైతన్యవంతమైన విటమిన్-డి తయారవుతుంది?
ఎ) గుండె బి) మెదడు సి) ఊపిరితిత్తులు డి) మూత్రపిండాలు
జ: (డి)
17. విటమిన్-డి లోపిస్తే వచ్చే వ్యాధి ఏది?
ఎ) చిన్నపిల్లల్లో రికెట్స్ బి) పెద్దవారిలో ఆస్టియోమలాసియా సి) వృద్ధుల్లో ఆస్టియోపోరోసిస్ డి) పైవన్నీ
జ: (డి)
18. కింది ఏ విటమిన్ శక్తిమంతమైన ఆక్సీకరణిగా పనిచేసి వృద్ధాప్య లక్షణాలను తొందరగా రాకుండా కాపాడుతుంది?
ఎ) విటమిన్-ఇ బి) విటమిన్-సి సి) విటమిన్-డి డి) విటమిన్-ఎ
జ: (ఎ)

 TSPSC Group II Paper I శక్తి జనకాలు కార్బోహైడ్రేట్‌లు

* స్థూల పోషకాలు
* ఎదుగుదలకు దోహదం

మానవ శరీరానికి అవసరమయ్యే ప్రధాన పోషక పదార్థాల్లో కార్బోహైడ్రేట్‌లు ఒకటి. శారీరక శక్తికి, ఎదుగుదలకు ఎంతగానో దోహదపడే ఇవి అనేక పదార్థాల ద్వారా లభ్యమవుతాయి. పిండి పదార్థాలు, చక్కెరలుగా లభ్యమయ్యే కార్బోహైడ్రేట్‌ల నిర్మాణం.. వాటిలో రకాలు.. అవి దొరికే పదార్థాలు.. తదితర అంశాల అధ్యయన సమాచారం టీఎస్‌పీఎస్సీ అభ్యర్థుల కోసం..

• కార్బోహైడ్రేట్‌లు స్థూల పోషక పదార్థాలు. ఇవి మానవ శరీరానికి ఎక్కువ మొత్తంలో అవసరం. శక్తి జనకాలుగా ఉపయోగపడతాయి. కార్బోహైడ్రేట్‌లలో కార్బన్, హైడ్రోజన్, ఆక్సిజన్ అనే మూలకాలు ఉంటాయి. వీటితోపాటు కొన్నింటిలో నైట్రోజన్ కూడా ఉంటుంది. కార్బోహైడ్రేట్‌ల నిర్మాణాత్మక ప్రమాణాలు చక్కెరలు.

లభించే ఆహార పదార్థాలు

• బంగాళాదుంప, చిలగడదుంప, క్యారెట్‌లలో పిండి పదార్థాల రూపంలో ఉంటాయి. పాలు, తేనె, చెరకు, పండ్లలో చక్కెర రూపంలో ఉంటాయి.
  కార్బోహైడ్రేట్‌లలో ఉండే చక్కెర అణువులను అనుసరించి ఇవి 3 రకాలు.
  1. మోనోశాఖరైడ్‌లు
  2. ఒలిగోశాఖరైడ్‌లు
  3. పాలిశాఖరైడ్‌లుి.

మోనోశాఖరైడ్‌లు

• ఒకే చక్కెర అణువు ఉండే కార్బోహైడ్రేట్‌లను మోనోశాఖరైడ్‌లు అంటారు. ఎరిథ్రోజ్ గ్లూకోజ్, మానోజ్, గాలక్టోజ్, ఫ్రక్టోజ్, సార్‌బోజ్, అరాబినోజ్, క్సైలోజ్, రైబోజ్ అనే చక్కెరలు వీటికి ఉదాహరణలు. వీటిలో ఉండే కార్బన్ పరమాణువులను బట్టి వీటిని డైయోజ్‌లు, ట్రయోజ్‌లు, టెట్రోజ్‌లు, పెంటోజ్‌లు, హెక్సోజ్‌లు అనే రకాలుగా విభజింపవచ్చు.
  ఉదా: 1. ఎరిథ్రోజ్ – టెట్రోజ్ చక్కెర. దీనిలో 4 కార్బన్ పరమాణువులు ఉంటాయి.
  2. అరాబినోజ్, క్సైలోజ్, రైబోజ్ – పెంటోజ్ చక్కెరలు (5 కార్బన్ పరమాణువులు).
  3. గ్లూకోజ్, మానోజ్, గాలక్టోజ్, ఫ్రక్టోజ్, సార్‌బోజ్ – హెక్సోజ్ చక్కెరలు (6 కార్బన్ పరమాణువులు).
  4. గ్లూకోహెప్టోజ్ – హెప్టోజ్ చక్కెర (7 కార్బన్ పరమాణువులు)

ఒలిగోశాఖరైడ్‌లు

• 2-10 చక్కెర అణువులు ఉండే కార్బోహైడ్రేట్‌లను ఒలిగోశాఖరైడ్‌లు అంటారు. మాల్టోజ్, లాక్టోజ్, సెల్లోబయోజ్, సుక్రోజ్, ట్రెహలోజ్, రాఫినోజ్, జెన్షియానోజ్ అనే చక్కెరలు వీటికి ఉదాహరణలు. ఒలిగోశాఖరైడ్లలో ఉండే చక్కెర అణువులను అనుసరించి వీటిని డై, ట్రై, టెట్రా, పెంటా శాఖరైడ్‌లు అనే రకాలుగా విభజించారు.

ఒలిగోశాఖరైడ్‌ల ప్రత్యేకతలు
1. మాల్టోజ్: పిండిపదార్థంపై అమైలేజ్ అనే ఎంజైమ్ చర్య వల్ల మాల్టోజ్ చక్కెర ఏర్పడుతుంది. ఇది మాల్ట్‌లు, కార్న్ సిరప్‌లలో ఉంటుంది. మాల్టోజ్ చక్కెరపై మాల్టేజ్ అనే ఎంజైమ్ చర్య జరిపి దాన్ని గ్లూకోజ్, గ్లూకోజ్‌గా విడగొడుతుంది.
2. లాక్టోజ్: ఇది పాలలో 2-6 శాతం వరకు ఉంటుంది. దీన్ని మిల్క్ షుగర్ అని అంటారు. లాక్టేజ్ అనే ఎంజైమ్ లాక్టోజ్ చక్కెరపై చర్య జరిపి దాన్ని గ్లూకోజ్, గాలక్టోజ్‌గా వేరు చేస్తుంది.
3. సుక్రోజ్: చెరకు, బీట్‌రూట్, పైనాపిల్‌లలో ఈ చక్కెర ఉంటుంది. దీన్ని టేబుల్ షుగర్ అంటారు. దీన్ని మనం రోజూ టీ, కాఫీల్లో ఉపయోగిస్తాం. తీపి పదార్థాల (స్వీట్స్) తయారీలో కూడా వాడతారు. ఇది చెరకు రసంలో ఎక్కువగా ఉంటుంది కాబట్టి కేన్ షుగర్; బీట్‌రూట్‌లో ఉంటుంది కాబట్టి బీట్ షుగర్ అని కూడా అంటారు. వాణిజ్యపరంగా దీన్ని చెరకు రసం నుంచి తయారు చేస్తారు. సుక్రేజ్ అనే ఎంజైమ్ దీనిపై చర్య జరిపి గ్లూకోజ్, ఫ్రక్టోజ్‌గా విడగొడుతుంది.
4. రాఫినోజ్: ఇది బీట్‌రూట్ మొలాసిస్‌లో, పత్తిగింజల పిండి(7 శాతం)లో ఉంటుంది. శిలీంద్రాలు, ఉన్నతస్థాయి మొక్కల్లో కూడా ఇది కొంతవరకు కనిపిస్తుంది. ఈస్ట్ అనే సూక్ష్మజీవి వల్ల రాఫినోజ్ కిణ్వప్రక్రియకు గురవుతుంది.

పాలిశాఖరైడ్‌లు

• 10 కంటే ఎక్కువ మోనోశాఖరైడ్ చక్కెరలు ఉండే కార్బోహైడ్రేట్‌లను పాలిశాఖరైడ్‌లు అంటారు. వీటిలో ఒకే రకమైన చక్కెర అణువులున్న పాలిశాఖరైడ్‌లను హోమో పాలిశాఖరైడ్‌లు లేదా హోమో గ్త్లెకాన్స్ అంటారు. ఉదా: పిండి పదార్థం(స్టార్చ్), అమైలోపెక్టిన్, గ్త్లెకోజన్, సెల్యులోజ్, డెక్స్‌ట్రిన్, ఇన్యులిన్‌లు.. అనేక రకాల మోనోశాఖరైడ్ చక్కెర అణువులు ఉండే కార్బోహైడ్రేట్‌లను హెటిరో పాలిశాఖరైడ్‌లు లేదా హెటిరో గ్త్లెకాన్స్ అని అంటారు. అగార్ – అగార్, గమ్అరాబిక్, పెక్టిన్, ఆల్జినిక్ ఆమ్లం, హైయలురోనిక్ ఆమ్లం (Hyaluronic acid).. హెటిరో పాలిశాఖరైడ్‌లకు ఉదాహరణ.

హోమోపాలిశాఖరైడ్‌ల ప్రత్యేకతలు

• 1. పిండిపదార్థం
  వరి, గోధుమ, జొన్న, సజ్జ, మొక్కజొన్న లాంటి ధాన్యాల్లో; బంగాళాదుంప, చిలగడదుంప, క్యారెట్ లాంటి దుంపల్లో పిండిపదార్థం ఉంటుంది. మొక్కలు ఆహారాన్ని పిండి పదార్థరూపంలో నిల్వ చేస్తాయి. మనం రోజూ ఆహారంలో భాగంగా ఎక్కువగా పిండి పదార్థాలను తీసుకుంటాం.
  2. గ్లైకోజెన్
  ఇది జంతువుల్లో నిల్వ ఉండే కార్బోహైడ్రేట్. కాబట్టి దీన్ని అనిమల్ స్టార్చ్ అంటారు. జంతువుల్లో ఇది కాలేయం, కండరాల్లో; శిలీంద్రాలు, ఈస్ట్ లాంటి వాటిలో కూడా ఉంటుంది. కాలేయంలో ఉండే గ్లైకోజెన్ గ్లూకగాన్ అనే హోర్మోను వల్ల విచ్ఛినం చెంది గ్లూకోజ్‌గా మారుతుంది. ఇది రక్తంలో కలిసి శరీర భాగాలకు సరఫరా అవుతుంది. రక్తంలో ఎక్కువైన గ్లూకోజ్ ఇన్సులిన్ అనే హోర్మోన్ సహాయంతో గ్లైకోజెన్‌గా మారి నిల్వ ఉంటుంది.
  3. సెల్యులోజ్
  ఇది మొక్కల్లో ఎక్కువగా ఉండే కార్బోహైడ్రేట్. మొక్కల కణ కవచాల్లో ఉంటుంది. పత్తిపోగులు, ప్లాక్స్ (జనుము) లాంటి వాటిలో 97-99 శాతం, చెక్కలో 41-53 శాతం, వరిగడ్డిలో 30-43 శాతం వరకు ఇది ఉంటుంది. ప్రకృతిలో అతి ఎక్కువగా ఉండే సేంద్రీయ పదార్థం సెల్యులోజ్. ఇది మానవ శరీరంలో ఉండదు. మానవ జీర్ణవ్యవస్థలో సెల్యులేజ్ ఎంజైమ్ లేకపోవడం వల్ల ఇది మానవుడిలో జీర్ణం కాదు. పూర్తి శాకాహార జంతువులు దీన్ని జీర్ణం చేసుకుంటాయి. సెల్యులోజ్‌ను నైట్రో సెల్యులోజ్, సెల్యులోజ్ ఎసిటేట్ తయారీలో ఉపయోగిస్తారు. నైట్రో సెల్యులోజ్‌ను పేలుడు పదార్థాల తయారీలో ఉపయోగిస్తారు.
  4. ఇన్యులిన్
  ఇది చికోరి, డాహ్లియా లాంటి దుంపల్లో, ఉల్లి, వెల్లుల్లి లాంటి వాటిలో ఉంటుంది. ఫ్రక్టోజ్‌ను వాణిజ్యపరంగా తయారు చేయడానికి ఇన్యులిన్‌ను ఉపయోగిస్తారు.
  5. అగార్-అగార్
  సముద్ర శైవలాల నుంచి అగార్-అగార్ లభిస్తుంది. దీనికి వాసన, రుచి ఉండదు. వేడినీటిలో కరుగుతుంది. కరిగిన తర్వాత జెల్‌లా మారుతుంది. కాబట్టి దీన్ని జామ్స్, జెల్లీల తయారీలో వాడతారు. కణజాలవర్థనంలో యానకాన్ని ఘనస్థితికి తేవడానికి దీన్ని ఉపయోగిస్తారు.
  6. గమ్ అరాబిక్
  ఇది మొక్కల నుంచి లభిస్తుంది. దీన్ని ఔషధాల తయారీలోనూ, కొన్ని ఆహార పదార్థాల్లోనూ, వస్తువులను అతికించడానికి వాడతారు.
  7. పెక్టిన్
  ఈ పదార్థం, నిమ్మజాతి ఫలాలు, ఆపిల్, క్యారెట్, బీట్‌రూట్ లాంటి వాటి గుజ్జులో ఉంటుంది.
  8. ఆల్జినిక్ ఆమ్లం
  ఇది సముద్ర శైవలాల నుంచి లభిస్తుంది. దీన్ని పెద్ద మొత్తంలో ఎమల్సీకరణ పదార్థంగా, ఆహార పదార్థాలు సున్నితంగా, మెత్తగా ఉండటానికి వాడతారు.

మాదిరి ప్రశ్నలు

1. మానవ దేహానికి ప్రాథమిక శక్తి జనకాలుగా పనిచేసే పదార్థాలు ఏవి?
ఎ) విటమిన్‌లు బి) ఖనిజ లవణాలు సి) కార్బోహైడ్రేట్‌లు డి) ప్రొటీన్‌లు
జవాబు: సి

2. ఒకే చక్కెర అణువు ఉండే మోనోశాఖరైడ్‌లకు ఉదాహరణ?
ఎ) గ్లూకోజ్ బి) మానోజ్ సి) గాలక్టోజ్ డి) పైవన్నీ
జవాబు: డి

3. కిందివాటిలో 5 కర్బన పరమాణువులు ఉన్న రైబోజ్ చక్కెర దేనిలో ఉంటుంది?
ఎ) పాలు బి) కేంద్రకామ్లాలు సి) తేనె డి) పండ్లు
జవాబు: బి

4. క్రీడాకారులు తక్షణ శక్తి కోసం ఏ చక్కెరను తీసుకుంటారు?
ఎ) రైబోజ్ బి) ఫ్రక్టోజ్ సి) గ్లూకోజ్ డి) గాలక్టోజ్
జవాబు: సి

5. కిందివాటిలో ఫ్రక్టోజ్ చక్కెరకు సంబంధించి సరైంది ఏది?
ఎ) ఇది అత్యంత తియ్యనైన చక్కెర
బి) దీనిలో 3 కర్బన పరమాణువులుంటాయి
సి) ఇది రక్తంలో ఉంటుంది డి) ఈ చక్కెర పాలిశాఖరైడ్
జవాబు: ఎ

6. ఆరు కర్బన పరమాణువులు ఉండే చక్కెరలకు ఉదాహరణ ఏది?
ఎ) గ్లూకోజ్ బి) ఫ్రక్టోజ్ సి) మానోజ్ డి) పైవన్నీ
జవాబు: డి

7. సుక్రోజ్‌ను వాణిజ్యపరంగా దేని నుంచి సంగ్రహిస్తారు?
ఎ) పండ్లు బి) పాలు సి) చెరకు రసం డి) తేనె
జవాబు: సి

8. డైశాఖరైడ్ అయిన మాల్టోజ్ చక్కెర కింది వేటి కలయిక ద్వారా ఏర్పడుతుంది?
ఎ) గ్లూకోజ్ + గ్లూకోజ్ బి) గ్లూకోజ్ + గాలక్టోజ్
సి) గ్లూకోజ్ + ఫ్రక్టోజ్ డి) గ్లూకోజ్ + లాక్టోజ్
జవాబు: ఎ

9. మనం రోజు ఉపయోగించే పంచదారను రసాయనికంగా ఏమంటారు?
ఎ) మాల్టోజ్ బి) రాఫినోజ్ సి) సుక్రోజ్ డి) లాక్టోజ్
జవాబు: సి

10. కిందివాటిలో రాఫినోజ్ చక్కెర వేటిలో ఎక్కువగా ఉంటుంది?
ఎ) పత్తిగింజల పిండి బి) పాలు
సి) ధాన్యాలు డి) చెరకు రసం
జవాబు: ఎ

11. ఒకే రకమైన చక్కెర అణువులు ఉండే హోమో పాలిశాఖరైడ్ కార్బోహైడ్రేట్‌లకు ఉదాహరణ?
ఎ) పిండిపదార్థం బి) గ్త్లెకోజెన్
సి) సెల్యులోజ్ డి) పైవన్నీ