APPSC | TSPSC Group I and II Mains సింధు నాగరకత

* ‘లిపి’ వారికి ప్రత్యేకం
* ప్రణాళికబద్ధ నగరాలు

• ప్రాచీన భారతదేశ చరిత్రలో విశేష ప్రాధాన్యాన్ని సంతరించుకుంది సింధు నాగరకత.. వేల సంవత్సరాల కిందటే అబ్బురపరిచే రీతిలో ఉన్న ఇక్కడి నాగరకత 1921 తర్వాతే బయటి ప్రపంచానికి తెలిసింది. పురాతత్వ తవ్వకాల్లో ఏకంగా రెండు పెద్ద పట్టణాలు బయటపడటంతో.. వాటి గురించి శాస్త్రవేత్తలు మరింత శోధించడంతో ఎన్నో విశేషాలు వెలుగు చూశాయి. నాటి నిర్మాణాలు, సంస్కృతి, జీవన విధానాలు ఎంత గొప్పగా ఉండేవన్నది తెలిసింది. భారతదేశ చరిత్ర అధ్యయనంలో సింధు నదీ నాగరకత గురించి తప్పక తెలుసుకోవాలి.
• సింధు నది నాగరకత 5 వేల ఏళ్ల నాటిది.. 1921-22లో సింధు మైదానంలో జరిపిన తవ్వకాల్లో రెండు పురాతన మహా నగరాల శిథిలాలు బయల్పడ్డాయి. వాటిలో ఒకటి మొహంజొదారో, మరొకటి హరప్పా. ఈ రెండూ భారతదేశ మొదటి నగరాలు మాత్రమే కాదు.. ప్రపంచంలోని మొదటి నగరాలు కూడా. భూమి అడుగున పూడుకుపోయిన ఈ పురాతన నగరాల నాగరకత, సంస్కృతులు వెలుగులోకి రావడానికి మూలకారకులు కనింగ్‌హాం, సర్ జాన్ మార్షల్, ఆర్.డి.బెనర్జీ తదితరులు. ఈజిప్టు, బాబిలోనియా లాంటి ప్రాచీన నాగరకతలతో సమానంగా ఇది స్థానం పొందింది. అందుకే సర్ జాన్ మార్షల్ సింధు నాగరకత భారతదేశ చరిత్రలో నూతన అధ్యాయాన్ని ప్రారంభించిందని పేర్కొన్నాడు. హరప్పా సంస్కృతిలో తడిసిన నేల చాలా విశాలమైంది. దీని విస్తీర్ణం 12,99,600 చదరపు కిలోమీటర్లు. క్రీ.పూ. 2, 3 సహస్రాబ్దాల్లో ప్రపంచవ్యాప్తంగా హరప్పా అంతటి విస్తృత సంస్కృతీ సీమ మరెక్కడా లేదు.

ఆ పేరెలా వచ్చింది?

• పురావస్తు పరిశోధకుల తవ్వకాల్లో సింధు నది ఒడ్డున ఉన్న మొహంజొదారో, దానికి ఎగువన హరప్పా బయటపడటం వల్ల ఈ రెండు పురాతన నగరాల నాగరకతను సింధు నాగరకతగా వ్యవహరించారు. ఈ రెండు నగరాల్లోనే కాకుండా సింధు నదీ లోయలోని మరికొన్ని స్థలాల్లోనూ ఇలాంటి నాగరకతే బయటపడటం వల్ల సింధునది నాగరకత అన్నారు. పురాతత్వ శాస్త్రవేత్తలు భారతదేశంలోని ఉత్తర, పశ్చిమ ప్రాంతాల్లో విస్తృతంగా తవ్వకాలు జరిపి సింధు నాగరకతను పోలిన మరికొన్ని నగరాలను కూడా కనుక్కున్నారు. ఈ అన్ని పట్టణాల్లో జీవన సరళి, సంస్కృతి హరప్పా నాగరకతను పోలి ఉండటం వల్ల సింధు నాగరకతను హరప్పా నాగరకతగా కూడా వ్యవహరిస్తున్నారు. దీన్ని నాగరకత అని పిలవడానికి కారణం.. అంతకు ముందున్న ఆదిమ యుగంలోని మానవుల కంటే సింధు నదీ లోయలో నివసించిన ప్రజలు ఎంతో నాగరిక జీవితం గడపడం.

సింధు నాగరకత విస్తృతి

• ఇప్పటి ప్రాదేశిక సరిహద్దులను పరిగణనలోకి తీసుకుంటే దాదాపు మొత్తం పంజాబ్ (భారత్, పాకిస్థాన్ దేశాల్లోని); హరియాణా; పశ్చిమ ఉత్తరప్రదేశ్; ఉత్తర రాజస్థాన్‌లోని కొన్ని ప్రాంతాలు; సింధు; గుజరాత్; ఈశాన్య, దక్షిణ బెలూచిస్థాన్ ప్రాంతాల్లో సింధు నాగరకత విస్తరించింది. ఉప హిమాలయ పర్వత పాద ప్రాంతాలైన మాండా (జమ్మూ కశ్మీర్ లోనిది), రూపార్, చండీగఢ్ వరకు ఈ నాగరకత విస్తరించింది.

మౌలిక లక్షణాలు

• హరప్పా, మొహంజొదారోల్లో సింధు నాగరకత సంస్కృతిని ప్రతిబింబించే కొన్ని ఆనవాళ్లు లభించాయి. అవి..
  * కుమ్మరి చక్రంతో తయారైన ప్రత్యేక కుండలు
  * ముద్రలపై ప్రత్యేకంగా కనిపించే లిపి
  * కాల్చిన ఇటుకలు (1:2:4 నిష్పత్తిలో)
  * ప్రామాణికమైన తూనికలు (13.63 గ్రాముల బరువు)
  * ప్రణాళికాబద్ధమైన నమూనా నగరాలు
  * ఒకదానితో మరొకటి లంబకోణంలో కలిసే రోడ్లు
  * మురుగు పారుదలపై ప్రత్యేక శ్రద్ధ
  * తాపీ పనితో నిర్మించిన బావులు, చెరువులు
  * పట్టణాల పక్కనే ప్రత్యేకంగా నిర్మించిన కోటలు
  * మృతదేహాలను వెల్లికిలా ఉంచి ఊరు అవతల ఉన్న స్మశానవాటికలో ఉత్తర, దక్షిణాలుగా పూడ్చడం
• హరప్పా నాగరకత సువిశాల ప్రాంతంలో ఒకే సంస్కృతితో అభివృద్ధి చెందింది. నగర నాగరకత దీని విశిష్ట లక్షణం. వాణిజ్య వ్యవసాయ నాగరకత. ఇది కాంస్య పాషాణ యుగానికి చెందింది.

వ్యవసాయం – జీవనోపాధి

• గణనీయమైన వ్యవసాయ ఉత్పత్తి ఉంటే తప్ప పట్టణ విప్లవం సాధ్యం కాదు. సింధు నాగరకత కాలంలో వ్యవసాయ సంబంధిత పరికరాలు అభివృద్ధి చెందాయి. బన్వాలీలో లభించిన టెర్రకోటతో తయారుచేసిన నాగలి బొమ్మ దీనికి నిదర్శనం. నదీ తీరాల వెంబడి పొలాలు బారులు తీరి ఉండేవి. నదీ వరదల ద్వారా కొట్టుకు వచ్చే ఒండ్రుమట్టి ఉన్న భూములు కాబట్టి సాగు సులభమైంది. తృణధాన్యాలు, గోధుమ, బార్లీ, బీన్స్, నూనెగింజలు, అవిసెలు, చిరుధాన్యాలు, మొక్కజొన్న, పత్తి, ఆవాలు నాటి ముఖ్యమైన పంటలు.
• ఎద్దులను అరక దున్నడానికి, బండి లాగడానికి వాడేవారు. ఆవులను పాలకు వినియోగించేవారు. ముద్రల్లో ఎక్కడా గుర్రం బొమ్మను చిత్రీకరించలేదు. గ్రామావసరాలకు మించి సింధు ప్రజలు ధాన్యం పండించారు. మిగులు ధాన్యాన్ని పట్టణాలకు సరఫరా చేశారు. ఈ అదనపు ధాన్యాన్ని నిల్వ చేయడానికి పట్టణాల్లో గరిసెలు, గిడ్డంగులు ఉండేవి. పట్టణ ప్రజల్లో వృత్తిపనివారు, వర్తకులు, చేతిపనివారు, దుస్తులు నేసేవారు, ఆభరణాలు తయారుచేసేవారు ఉండేవారు. వారు రాతి పరికరాలతో పాటు రాగి, కంచు సాధనాలను ఉపయోగించారు. సరకు రవాణాకు బండ్లను వినియోగించేవారు. వినిమయ వస్తు పరిశ్రమల్లో కుండల తయారీ విస్తారంగా కనిపించేది. సింధు పాత్రలను నిల్వకు, వంటకు, ఆహారం తీసుకోవడానికి ఉపయోగించేవారు. ఖరీదైన విలాస వస్తువులను తయారు చేసేవారు. బంగారం – వెండి ఆభరణాలు, పూసలు, బిళ్లల తయారీ వారికి తెలుసు. జేడ్, నీలం రంగు రాళ్లను ఉపయోగించారు.

నగరాలు – భవనాలు

• మొహంజొదారో, హరప్పా నగరాలు రెండు ప్రధాన భాగాలుగా విభజన చెంది ఉండేవి. మెరక ప్రాంతంలో కోట, పల్లపు ప్రాంతంలో పౌర నివాసాలు ఉండేవి. ప్రభుత్వ కార్యాలయాలు, ధాన్యపు గిడ్డంగులు, ముఖ్య కర్మాగారాలు, ప్రార్థనా మందిరాలు మొదలైన కట్టడాలన్నీ కోట ఆవరణలోనే ఉండేవి. పౌర నివాసాలు ఉండే ప్రాంతం విశాలమైంది. వీధులకు రెండు వైపులా ఇళ్లు, దుకాణాలు ఉండేవి. కాల్చిన ఇటుకలతో పునాది కట్టి ఆపైన ఎండిన ఇటుకలతో నిర్మాణం చేసేవారు. మొహంజొదారోలో ఇళ్లు కట్టకముందే పౌర నగర ప్రాంతాన్ని ప్రణాళిక ప్రకారం నిర్మాణానికి అనువుగా తీర్చిదిద్దినట్లు కనిపిస్తోంది. ప్రధాన వీధులు ఉత్తర దక్షిణాలుగా, ఉప వీధులు తూర్పు పడమరలుగా బారులు తీరినట్లు ఉంటాయి. చాలా ఇళ్లల్లో బావులు, బావుల సమీపంలో స్నానపు గదులు ఉన్నాయి. నగరాల్లో ఇళ్ల నిర్మాణంతో పాటు ప్రత్యేక శ్రద్ధతో నిర్మించిన మురుగునీటి కాల్వలు ఉన్నాయి. రహదారుల పక్కన మురుగు కాల్వలను నిర్మించారు. భూగర్భంలో ఇటుకలతో కట్టిన మురుగు నీటి కాలువను శుభ్రం చేయడానికి అక్కడక్కడా మనిషి దూరేందుకు రంధ్రాలున్నాయి.
• గృహాల్లో ఒకవైపు పడక గదులు మరోవైపు వంటగది ఉండేవి. వంటగదిలో పొయ్యి, ధాన్యం, నూనె పోసి పెట్టుకునే పెద్ద మట్టి జాడీలు ఉన్నాయి. ప్రతి ఇంటికి పెరడు, పెరట్లో రొట్టెలు కాల్చుకోవడానికి పొయ్యి ఉన్నాయి. వంటకాల్లోకి కావాల్సిన మసాలా నూరుకునే రోలు, బండ ఉన్నాయి. పౌరులందరూ ఇలాంటి సౌకర్యాలుండే లోగిళ్లలో నివసించలేదు. ధాన్యపు గిడ్డంగులు, బట్టీలలో పనిచేసే కూలీలు ఒంటి గది ఇళ్లల్లోనే కాలక్షేపం చేశారు. బహుశా వారు పేదరికంలో ఉండి ఉండవచ్చు.
• మొహంజొదారో కోట లోపలి భాగంలో ‘మహా స్నానవాటిక’ అనే కట్టడం ఉంది. ఇది దీర్ఘచతురస్రాకారంలో ఉంది. దీని పొడవు 12 మీ., వెడల్పు 7 మీ., లోతు 2.4 మీ. దీని నిర్మాణంలో కాల్చిన ఇటుకలను వాడారు. ఎదురెదురుగా ఈ తొట్టెలోకి దిగడానికి మెట్లున్నాయి. ఈ తొట్టెకు ఉత్తరం, తూర్పు దిశల్లో అనేక గదులున్నాయి. తూర్పున ఒక గదిలో పెద్ద బావి ఉంది. ఈ బావి నుంచి మహాస్నానవాటికకు నీరు సరఫరా అవుతుంది. ఈ తొట్టెలోని నీటిని మార్చుకోవచ్చు. దక్షిణ మూలలో నీరు బయటకు పోయేందుకు మార్గం ఉంది.
• హరప్పా కోటలో ధాన్యాగారాలు చూడచక్కగా కనిపించే భవనాలు. అవి దీర్ఘచతురస్రాకారపు కట్టడాలు. నదికి దగ్గరగా ఉండేవి. ధాన్యం పడవల ద్వారా నగరం చేరేది. వెంటనే ఒడ్డుకి దగ్గరగా ఉన్న గిడ్డంగులకి ధాన్యాన్ని తరలించేవారు. హరప్పా నాగరిక జీవనంలో ఇవి అతి ముఖ్యమైనవి.
• మొహంజొదారో నగరంలోని మరో ప్రాంతంలో ఒక పెద్ద ఇల్లు నిర్మితమైంది. బహుశా ఇది దేవాలయం కావచ్చు లేదా ఇందులో అప్పటి ప్రభుత్వాధినేత నివసించి ఉండవచ్చు. ప్రజలకు ఒక రాజంటూ ఉండేవాడో లేదో పౌర సంఘం ఏదైనా పరిపాలన నిర్వహించేదో లేదో అంతగా తెలీదు.

ప్రజలు – సమాజం

• ప్రజల ప్రధాన ఆహారం బార్లీ, గోధుమలు. వాటిని పిండి దంచి రొట్టెలు కాల్చుకుని తినేవారు. దానిమ్మ, అరటిపండ్లు అంటే వాళ్లకు చాలా ఇష్టం. చేపలు, మాంసం భుజించేవారు. లోథాల్‌లో మాత్రం క్రీ.పూ. 1800లో ప్రజలు వరి బియ్యం వాడిన దాఖలాలు కనిపించాయి. పత్తి పండించిన తొలి ప్రజలు సింధు వాసులే. సింధు నది ప్రాంతంలో పత్తి పండింది. కాబట్టి గ్రీకులు దీన్ని ‘సిందన్’ అనేవారు. పత్తి నుంచి నూలు వడకడం, దుస్తులు నేయడం సింధు ప్రజలకు తెలుసు. పురుషులు ధోవతీని, స్త్రీలు పొట్టి పరికిణీని ధరించేవారు. ఉన్ని దుస్తులు కూడా వాడారు. స్త్రీలకు కేశాలంకరణ తెలుసు. స్త్రీ, పురుషులకు ఆభరణాలపై మోజు ఉండేది. భాగ్యవంతులు బంగారం, వెండితో చేసిన ఆభరణాలను; పేదలు పూసలు, గుల్లలతో తయారుచేసిన నగలను ధరించే వారు. స్త్రీలు కంకణాలు, కడియాలు, హారాలను ధరించారు.
• హరప్పా ప్రజల వినోద వ్యాసంగాలకు సంబంధించిన చంద్ర శిలలు, బంతులు, చదరంగం, పాచికలు, ఆట వస్తువులు లభించాయి. పిల్లలు అడుకునే మట్టితో చేసిన బొమ్మ బండ్లు దొరికాయి. అనేక భంగిమల్లో దారం కట్టి ఆడించే మృగాల బొమ్మలు దొరికాయి. కమ్మరులు ఈటెలు, కత్తులు, బాణపు మొనలు, గొడ్డళ్లు, చేపల గాలాలు, క్షురకుల పరికరాలను రాగి, కంచుతో తయారు చేసేవారు. మాతృదేవత విగ్రహాల ఆధారంగా మాతృస్వామ్య పద్ధతి ఉండి ఉంటుందని చెప్పవచ్చు. సింధు సమాజంలో తీవ్ర అంతరాలున్నాయి. బానిస విధానం గుర్తించదగ్గ స్థాయిలో ఉంది.
• హరప్పా, మొహంజొదారో శిథిలాల్లో ముద్రికలు విశేషంగా దొరికాయి. ఇవి మట్టి, రాతితో తయారైన దీర్ఘచతురస్రాకార ముద్రికలు. అధిక సంఖ్యలో లభ్యమైన ముద్రలు వ్యక్తిగత ఆస్తి ఉనికిని గుర్తించడానికి మంచి సూచికలు. వ్యక్తిగత ఆస్తిపై యజమాని తన గుర్తును వేయడానికి ఈ ముద్రలు వినియోగించేవాడు. ఒంటి కొమ్ము ఎద్దు (యూనికార్న్) ముద్ర, ఇతర ముద్రలు పురోహితులకు చెందినవై ఉంటాయి. సింధు నాగరకత కాలంలో రైతులు, పశుపాలన చేసే దేశదిమ్మరులు, బానిసలు, పట్టణ పేదలు, చేతి వృత్తిదారులు, వ్యాపారులు, మతాధిపతులు, పాలకులు ఉండేవారు.

ప్రభుత్వం

• పట్టణాలను ప్రణాళికబద్ధంగా నిర్మించారు. భవంతులు రహదారులను ఆక్రమించకుండా నియంత్రించిన తీరు, మురుగు కాల్వల వ్యవస్థ సింధు, ఇతర పట్టణాల్లోని అధికార నిర్వహణను తెలియజేస్తోంది. ఒకే రకమైన వ్యవస్థాగత పద్ధతి కేంద్రీకృత నియంత్రణ ద్వారానే సాధ్యమవుతుంది. ప్రామాణిక సింధు లిపి, ఒకే రకమైన తూనికల పద్ధతి, విలక్షణమైన ముద్రల వాడకం, కుండల తయారీలో సార్వత్రిక శైలి, ప్రామాణిక బరువున్న కాల్చిన, ఎండబెట్టిన ఇటుకలు లాంటివి సామాన్య లక్షణాల్లో కొన్ని. సింధు నాగరకతకు ప్రభుత్వం ఉందంటే కచ్చితంగా రాజకీయ చరిత్ర ఉంటుంది. కానీ చక్రవర్తి లేదా ఇతర రాజుల పేరిట స్మారక భవనాలు, ప్రదేశాలు లేదా సమాధులను ఎక్కడా గుర్తించలేదు. కొద్ది మంది వ్యక్తుల సముదాయం ప్రభుత్వాన్ని (Oligarchy) నడిపిన అవకాశాన్ని పూర్తిగా కొట్టిపారేయలేం. సింధు లిపిని అర్థం చేసుకోగలిగితేనే అక్కడి ప్రభుత్వం పట్ల మరిన్ని వివరాలు తెలుస్తాయి.

వర్తక వాణిజ్యాలు

• విస్తృత స్థాయిలో ఉన్న సింధు వర్తక వ్యవస్థ ఆంతరంగిక విదేశీ వ్యాపారాన్ని సూచిస్తోంది. ఎద్దుల బండి, పడవలను రవాణాకు ఉపయోగించారు. సింధు నది రవాణాకు అత్యంత అనుకూలమైంది. స్థానిక, దూరప్రాంత వాణిజ్యం ఉంది. కొన్ని ముద్రలను సరకులకు టోకెన్లుగా వాడి ఉండవచ్చు. ఈ నాగరకత కాలంలో హరప్పాకు సుమేరియా, పర్షియన్ సింధు శాఖ తీర పట్టణాలతో సంబంధాలు ఉండేవి. మొహంజొదారోలో తయారైన ముద్రికలు, చేతిపనులు బాబిలోనియాలో దొరికాయి. సింధు నగరాల్లో తయారైన వస్తువులు లోథాల్ రేవు ద్వారా సముద్ర మార్గాన విదేశాలకు నౌకల్లో రవాణా అయ్యేవి. (లోథాల్‌లో జరిపిన తవ్వకాల్లో ఓడరేవు బయటపడింది) అలాగే విదేశాల నుంచి దిగుమతి అయిన సరకు లోథాల్ రేవులోనే దింపేవారు. వ్యాపార వాణిజ్యాల్లో కొలతలు, తూనికలు ముఖ్యపాత్ర పోషించినట్లు అక్కడ దొరికిన త్రాసులు, తూకపు రాళ్ల వల్ల స్పష్టమవుతోంది. అవి చాలా నిర్దిష్టంగా ఉన్నాయి.

రాత, కళలు, మతం

• సింధు నాగరకత మరో గొప్ప ఆవిష్కరణ రాత. సింధు లిపి చిన్న కృతుల రూపంలో (సుమారు 4000 కృతులు) ఉంది. రాత కుడి నుంచి ఎడమకు ఉంది. అయితే కొన్ని సందర్భాల్లో రెండో వరుస ఎడమ నుంచి కుడికి కూడా ఉంది. సింధు లిపిని అర్థం చేసుకోనంతవరకు అందులోని విషయంపై స్పష్టత రాదు. చేప గుర్తును తరచూ ఉపయోగించడం వల్ల ఈ లిపి ద్రవిడియన్ భాషల కుటుంబానికి చెంది ఉండవచ్చు. ఈ లిపి అర్థమైతేనే సింధు ప్రజల శాస్త్రీయ పరిజ్ఞాన స్థాయిని అంచనా వేయవచ్చు.
• మొహంజొదారోలో రెండు విగ్రహాలు లభించాయి. ఒకటి మతాచార్య చక్రవర్తి రాతి విగ్రహం కాగా రెండోది నాట్యకారిణి కంచు విగ్రహం. వాస్తవికతను ప్రతిబింబించడంలో సింధు కళాకారులు సమర్థులు. వారు చిన్న కళాకృతులను సృష్టించడానికే కృషి చేశారు. పెద్ద విగ్రహాలు, స్మారక కళాఖండాలు లేవు.
• తలకు గేదె కొమ్ములున్న మానవ రూపంతో కూడిన దేవతా ప్రతిమ మొహంజొదారోలో లభించింది. అమ్మతల్లి బొమ్మల లభ్యతను బట్టి సింధు ప్రజలు దేవీ ప్రతిమలను కొలిచి ఉండవచ్చు. రావి లాంటి కొన్ని చెట్లను వారు పవిత్రమైనవిగా భావించినట్లు స్పష్టమవుతోంది. ‘నంది’ని పవిత్రమైందిగా వారు తలచారు. మాతృదేవత బొమ్మలు పురుష దేవతామూర్తుల సంఖ్య కంటే చాలా ఎక్కువ. బహుశా సంతానం కోసం మాతృదేవతలను పూజించేవారని భావించవచ్చు.

అంత్యక్రియలు

• చనిపోయిన వారిని సింధు ప్రజలు పూడ్చిపెట్టేవారు. కొన్ని మృతదేహాలను శవపేటికలో ఉంచి పూడ్చి పెట్టారు. మృతదేహాలు ఉత్తర-దక్షిణంగా తల ఉత్తరం వైపు ఉండేలా వెల్లకిలా ఉన్నాయి. సమాధుల్లో దొరికిన గృహోపకరణాలు, ఆభరణాలు, అద్దాల ఆధారంగా హరప్పా ప్రజలు పరలోక జీవితం ఉంటుందని విశ్వసించి ఉండాలి. ఆ లోకంలో ఈ వస్తువులతో వారికి అవసరం ఉంటుందని భావించి ఉంటారు.

పతనం

• సింధు నాగరకత పతనానికి చాలా కారణాలున్నాయి. భూకంపం, వరదలు, అనావృష్టి వల్ల సింధు జనావాసాలు నాశనమై ఉండవచ్చు. భయంకరమైన అంటు వ్యాధులు ప్రబలి జన వినాశనం జరిగి ఉండవచ్చు. వాతావరణం సమూలంగా మారిపోవడం వల్ల కూడా పచ్చగా కళకళలాడిన భూమి ఎడారిమయమై ఉండవచ్చు. లేదా సింధు నగరాలన్నీ శత్రువుల దండయాత్రలకు గురై స్వీయ రక్షణ చేసుకోలేక నశించి ఉండవచ్చు.

ఏది సంస్కృతి?

• క్రోబర్, క్లుక్‌హాన్ లాంటి పాశ్చాత్య పండితులు ‘సంస్కృతి’ అనే మాటకు అనేక అర్థాలను వివరించారు. సంస్కృతి అంటే ఒక విధమైన జీవన విధానం, ఉత్తమ స్థాయి, సంస్కారం అనే మాటలు స్ఫురణకు వస్తాయి. నాగరకతను మానవ దేహ సుఖ ప్రమాణంగా, సంస్కృతిని మానవుడి సంస్కార ప్రమాణంగా విశ్లేషించవచ్చు. ఇవి పరస్పరం సంబంధం ఉండేవి.. పరస్పర ప్రభావితాలు. ఒక పరిమిత కాలంలో గానీ.. భౌగోళిక సరిహద్దులతో పరిమితమైన ఒక ప్రాంతంలో గానీ.. ఒకే భాషను మాట్లాడే ప్రజలు లేదా ఒకే మతాన్ని అనుసరించేవారు. చరిత్రగతిలో చేసిన ఆలోచనా పూర్వకమైన కృషి వల్ల నిత్యజీవన విధానంలోనూ, ఆధ్యాత్మిక విషయాల్లోనూ సాధించిన ప్రగతిదాయక మార్పులను సంస్కృతిగా విశ్లేషించవచ్చు. ఈ మార్పులు ఒక ప్రాంతం వల్ల లేదా ఒకే భాష మాట్లాడే ప్రజలు/ఒకే మతాన్ని అనుసరించేవారి వల్ల సంభవించవచ్చు.

నాగ‌రిక‌త అంటే..?

• నాగ‌రిక‌త‌ను నిర్ణయించేది సామాజిక ఆర్థిక స్థితిగ‌తులు. కాల పురోగ‌తిలో చిన్న జ‌నావాసాలు పెద్దవ‌య్యాయి. పెద్ద గ్రామాలు క్రమేపీ ప‌ట్టణాలుగా అభివృద్ధి చెందాయి. న‌గ‌ర జీవితం ప్రారంభం కావ‌డంతో సాంకేతిక ప్రగ‌తి సాధ్యప‌డింది. అంటే ప‌రిక‌రాల త‌యారీలో, వ‌స్తూత్పత్తిలో..కొత్త ప్రక్రియ‌లు, ప‌ద్దతులు ప్రవేశించాయి. అంత‌క‌ముందు కంటే మెరుగైన నాగ‌రిక‌త పెరిగింది. మ‌నిషి కేవ‌లం త‌న భౌతిక అవ‌సార‌లు తీర‌డంతో సంతృప్తి ప‌డ‌కుండా అంత‌కు మించిన అవ‌స‌రాల‌ను తీర్చుకోవ‌డానికి అన్వేషించే ద‌శ‌ను ‘నాగ‌రిక‌త’ అన‌వ‌చ్చు.
• “చ‌రిత్ర అధ్యయ‌నం అనేది గ‌తాన్ని గురించి తెలుసుకునే ఒక మార్గం. ఇ.హెచ్‌.కార్ అభిభాష‌న‌ ప్రకారం – ఒక త‌రం తాను సంపాదించిన కౌశ‌లాన్ని, నేర్పుని ముందు త‌రానికి అందివ్వడం వ‌ల్ల వ‌చ్చే ప్రగ‌తే చ‌రిత్ర..”

APPSC | TSPSC Group II Paper I సామాజిక మినహాయింపు – భార‌త స‌మాజం – ప్రధాన ల‌క్షణాలు

పబ్లిక్ సర్వీస్ కమిషన్ వివిధ పోటీ పరీక్షల సిలబస్‌ను ఇటీవల ప్రకటించింది. దాదాపు అన్ని పరీక్షల్లోనూ సామాజిక మినహాయింపు/వెలి (social exclusion) అనే అంశాన్ని చేర్చారు. అసిస్టెంట్ ఎగ్జిక్యూటివ్ ఇంజినీర్, అసిస్టెంట్ ఇంజినీర్, గ్రూప్-1, గ్రూప్-2 పరీక్షల్లో ఈ విభాగం నుంచి ప్రశ్నలు వస్తాయి. గ్రూప్-2 జనరల్ స్టడీస్‌లో భాగంగా ‘సామాజిక మినహాయింపు/వెలి’ని అధ్యయనం చేయాల్సి ఉంటుంది. అలాగే పేపర్-2 సెక్షన్-3 లో ‘సామాజిక నిర్మితులు – విధానాలు, పేపర్-3లో ‘అభివృద్ధి – మార్పు విభాగంలో ఈ అంశాన్ని చేర్చారు. మూడు పేపర్లలో ఈ అంశం నుంచి మొత్తం 30 ప్రశ్నలు వస్తాయి.

యూరప్, అమెరికా దేశాల్లో పేదరికం ఆధారంగా సామాజిక మినహాయింపులు లేదా నెట్టివేతలు జరిగాయి. కానీ భారతదేశంలో ఈ సామాజిక మినహాయింపునకు పేదరికంతో పాటు ఇతర సాంఘిక నిర్మితులు కూడా కారణమయ్యాయి. అవి

»కులం
»తెగ

»మతం
»లింగ భేదం
»ప్రాంత భేదం
»వైకల్యం

సోషల్ ఎక్స్‌క్లూజన్ అనే పదాన్ని మొదటగా ఫ్రాన్స్ దేశీయుడైన రీన్ లెనోయిర్ ఉపయోగించాడు

ఒక వ్యక్తి తన శక్తియుక్తులను సమర్థంగా వినియోగించుకుని సామాజికంగా అభివృద్ధి చెందేందుకు కొన్ని హక్కులను కల్పించారు. అయితే సామాజిక పరిస్థితులు లేదా సాంఘిక నిర్మితుల కారణంగా ఈ హక్కులను పొందలేని స్థితిలో ఉన్న వ్యక్తులను సమాజం మినహాయించినవారు లేదా నెట్టేసినవారుగా పేర్కొంటారు. మానవ పరిణామ క్రమంలో భాగంగా సమాజంలో అధికారం, హోదా, సంపద పంపిణీలో కొందరిపట్ల వివక్ష జరిగింది. ఈ పరిస్థితుల్లో ఆయా వ్యక్తులు లేదా వర్గాలు తీవ్రమైన వెనుకబాటుతనానికి గురయ్యారు.

• ప్రఖ్యాత ఆర్థికవేత్త అమర్త్యసేన్ ప్రపంచవ్యాప్తంగా సామాజిక మినహాయింపు రెండు రకాలుగా కనిపిస్తుందని పేర్కొన్నారు.
  1. పూర్తి స్థాయి సామాజిక మినహాయింపు
  2. పాక్షిక స్థాయి సామాజిక మినహాయింపు
• పూర్తిస్థాయి సామాజిక మినహాయింపులో వ్యక్తులు ఒకటి లేదా అంతకంటే ఎక్కువ ప్రాతిపదికల్లో పూర్తిగా హక్కులు, రక్షణలు, భాగస్వామ్యం లాంటి అంశాల నుంచి నెట్టివేతకు గురవుతారు. అనేక సమాజాల్లో ‘వలస వచ్చినవారికి పూర్తి స్థాయిలో పౌర, రాజకీయ హక్కులను కల్పించకపోవడం దీనికి ఉదాహరణగా చెప్పవచ్చు. పాక్షిక మినహాయింపులో ఒక వ్యక్తిని సమాజ సభ్యుడిగా పరిగణిస్తారు. అయితే కొన్ని ప్రమాణాలను అందుకోవడం ద్వారా తిరిగి సమాజంలో హక్కులు, అధికారం, రక్షణ పొందడానికి అవకాశం ఉంటుంది. ఉదాహరణకు ‘పేదరికం వల్ల కొన్ని హక్కులు పొందలేకపోయినప్పటికీ, పేదరికం నుంచి బయటపడిన లేదా పేదరికం సవరణకు గురైనప్పుడు తిరిగి ఆయా హక్కులు, రక్షణను పొందుతారు. ‘సామాజిక మినహాయింపు కారణంగా విలువైన మానవ వనరులు పాక్షికంగా లేదా భారీ ప్రమాణాలతో కూడా తమ శక్తియుక్తుల్ని సమర్థంగా ప్రదర్శించలేని పరిస్థితి ఏర్పడుతుంది. ఫలితంగా దేశ అభివృద్ధి వెనుకబడుతుంది. సామాజిక మినహాయింపు వల్ల సాంఘిక అసమానతలు ఏర్పడతాయి. పక్షపాతం, దోపిడీ లాంటి లక్షణాలు సమాజంలో కనిపిస్తాయి. మినహాయింపు/నెట్టివేతకు గురైన వర్గాలు తీవ్ర అసంతృప్తికి గురవతాయి. ఫలితంగా సామాజిక అనిశ్చితి ప్రబలే అవకాశం ఉంటుంది. అంతే కాకుండా తిరుగుబాట్లు, విప్లవాల ద్వారా పరిపాలనా వ్యవస్థకు ఆటంకం ఏర్పడుతుంది. ఆధునిక కాలంలో ‘సామాజిక మినహాయింపును వెనుకబాటుతనంగా భావించడంతో ఈ మినహాయింపును పాటిస్తున్న దేశాలు ప్రపంచ ర్యాంకింగ్‌లో అట్టడుగు స్థాయికి చేరుతున్నాయి. ఫలితంగా ఈ దేశాలు అంతర్జాతీయీకరణంలో ‘వెనుకబాటుతనం దశలో ఉంటున్నాయి రెండో ప్రపంచ యుద్ధం తర్వాత సంక్షేమ రాజ్య భావనలు ఏర్పడ్డాయి. ఈ నేపథ్యంలో మినహాయింపు వల్ల వంచనకు గురైన వర్గాలకు ఉపశమనం, రక్షణ కల్పించాల్సి వచ్చింది ఈ పరిస్థితిలో ‘మినహాయింపు అనేది ఒక సామాజిక, పరిపాలన, రాజకీయ చర్చనీయాంశంగా మారి ప్రపంచవ్యాప్తంగా వెలుగులోకి వచ్చాయి.’సామాజిక మినహాయింపు ఒక్కో సమాజంలో ఒక్కో రూపంలో ఉంటుంది. ఇది బహురూపాల్లో ఉండవచ్చు. ఒక వర్గానికే పరిమితం కావచ్చు లేదా అనేక వర్గాలకూ విస్తరించవచ్చు.

రాజకీయ మినహాయింపు:

రాజకీయ ప్రక్రియలు లేదా హక్కుల నుంచి కొంత మంది లేదా వర్గాలను నెట్టివేయడం.

ఉదా:

చదువు, ఆస్తి, వయసు, కులం, ప్రాంతం లాంటి ప్రమాణాల్లో నెట్టివేయడం.

ఆర్థిక మినహాయింపు:

ఆర్థిక ప్రక్రియల నుంచి నెట్టివేయడం, ఆర్థిక ప్రయోజనాలపై నియంత్రణ లేదా నిషేధం.

సామాజిక మినహాయింపు:

సాంఘిక ప్రక్రియ, సామాజిక స్థాయుల్లో తగిన హోదా, భాగస్వామ్యం ఇవ్వకపోవడం.

సాంస్కృతిక మినహాయింపు:

ఆచార వ్యవహారాలులాంటి సంస్కృతి సంబంధ విషయాల్లో నియంత్రణ లేదా నిషేధం. ఈ విధంగా ‘మినహాయింపు అనేది ప్రపంచవ్యాప్తంగా అనేక రూపాల్లో కనిపిస్తుంది. విభిన్న కాలాల్లో ‘మినహాయింపు అనేక రూపాల్లో భారతదేశంలో కనిపిస్తుంది.

భారతదేశంలో సామాజిక మినహాయింపు

భారతదేశంలోని సామాజిక నిర్మితులు సమాజ మనుగడ కోసం, శ్రమ విభజనతో ప్రారంభమయ్యాయి. కాని తర్వాతి కాలంలో సాంఘిక మినహాయింపు సమాజంలోని కొన్ని వర్గాలకే పరిమితమైంది.

కులం:

భారతదేశంలో స్పష్టంగా కనిపించే సాంఘిక నిర్మితి అయిన కులం సామాజిక అంతరాలకు ఒక కారణం. ఆ అంతరాలే కొన్ని కులాలకు అధికారం, హోదా, హక్కులను కల్పిస్తే, మరికొన్ని కులాలకు ఆ అవకాశం లేకుండా చేశాయి.ప్రస్తుతం దళితులుగా గుర్తింపు పొందిన వర్గాలకు వేల సంవత్సరాలుగా రాజకీయ, సాంఘిక, ఆర్థిక హక్కులు లేకుండా నియంత్రణ లేదా నిషేధం విధించడం వెనుక ఉన్న సాంఘిక నిర్మితి కూడా కులమే. వీరిని భారత సమాజం పూర్తి స్థాయిలో సామాజిక ప్రక్రియల నుంచి నెట్టివేయడమే కాకుండా తీవ్ర దోపిడీకి గురి చేసింది. సామాజికంగా వెనుకబడిన కులాలుగా గుర్తింపు పొందినవారు కూడా పరిమిత స్థాయిలోనే రాజకీయ, ఆర్థిక, సామాజిక హక్కులు పొందారు. వీరి నుంచి సమాజం కావాల్సిన సౌకర్యాలు, ఉత్పత్తులు పొందుతూనే వారికి అవసరమైనవి నియంత్రించింది. దాంతో ఆయా వర్గాలు కూడా సంపూర్ణంగా సమాజ భాగస్వామ్యం పొందలేకపోయాయి.కులం ప్రాతిపదికనే బ్రాహ్మణ, క్షత్రియ వర్గాలు పూర్తి స్థాయి ‘ధనాత్మక మినహాయింపులు పొందారు. రాజకీయ, సామాజిక, ఆర్థిక శక్తులుగా కేంద్రీకృతం అయ్యారు. మిగతా కులస్తులను రుణాత్మక ‘మినహాయింపుతో వివక్షకు గురిచేశారు.

తెగ:

‘తెగలు మిగతా భారత సమాజానికి భిన్నంగా తమ జీవన శైలిని సాగిస్తున్నాయి. అలాగే భౌగోళికంగా సమాజానికి దూరంగా జీవించడం వల్ల ఈ వర్గాలు సామాజిక ఎడబాటుకు గురవుతున్నాయి. తొలి దశల్లో తెగలు సమాజం నుంచి ఏమీ ఆశించకపోవడంతో దోపిడీ, వివక్ష కొంతవరకు తక్కువగానే ఉండేది. అయితే సమాజానికి భిన్నంగా ఉండటం, సరైన జీవన ప్రమాణాలు అందుకోలేకపోవడం, విద్య, ఉపాధి, ఉత్పత్తి రంగాల్లో తగిన భాగస్వామ్యం లేకపోవడం లాంటి మినహాయింపులకు వీరు గురయ్యారు.

మతం:

మైనార్టీ అనే పదానికి రాజ్యాంగబద్ధంగా నిర్దిష్టమైన నిర్వచనం లేదు. కానీ, వివిధ సందర్భాల్లో అనేక ప్రాతిపదికల్లో మెజార్టీ ప్రజలు మైనార్టీలను మినహాయింపునకు గురి చేస్తున్నారు. మెజార్టీలు జాతి, మత, భాష విషయాల్లో మైనార్టీలను కొన్ని సామాజిక అంశాల నుంచి దూరం చేశారు.

లింగభేదం:

కుల, తెగ లాంటి పరిమితులకు అతీతంగా లింగభేదం వల్ల సమాజంలో సగభాగమైన మహిళలు మినహాయింపునకు గురయ్యారు. ఆచారాలు, సంప్రదాయాలు, మత నియమాలు, సాంఘిక పరిస్థితుల పేరుతో రాజకీయ, సామాజిక, ఆర్థిక వ్యవస్థల్లో మహిళలకు భాగస్వామ్యం లేకుండా చేశారు. సామాజికంగా కూడా సొంత ఉనికిని కోల్పోయిన పరిస్థితుల్లో మహిళలు నియంత్రణకు గురయ్యారు. కుటుంబ స్థాయి నిర్ణయీకరణంలో కూడా భాగస్వామ్యం లోపించడంతో సామాజిక హోదా, భాగస్వామ్యంలో స్త్రీ వెనుకబడింది.

ప్రాంతీయత:

భౌగోళికతను ఆధారంగా చేసుకుని కొన్ని వర్గాలకు ప్రత్యేక హక్కులను కల్పించని పరిస్థితే భారతదేశంలో కనిపించే ప్రాంతీయ మినహాయింపు. ధనాత్మక వివక్ష ఈ మినహాయింపులో స్పష్టంగా కనిపిస్తుంది. ఈ నేపథ్యంలో కొన్ని వర్గాలకు అధికారం, హక్కులు, రక్షణలు బలహీనంగా లేదా అసలు అందకపోయే పరిస్థితి ఉంది.

APPSC | TSPSC Group II Paper I సామాజిక మినహాయింపు – కులతత్వం

* ‘సోషల్ ఎక్స్‌క్లూజన్‌’లో ముఖ్యాంశం
* మెరుగైన అవగాహనతోనే మంచి మార్కులు

సోషల్ ఎక్స్‌క్లూజన్ (సామాజిక వెలి) విభాగంలో అభ్యర్థులు తెలుసుకోవాల్సిన ప్రధాన అంశాల్లో కులతత్వం ఒకటి. ఈ అంశంపై మంచి అవగాహన సాధిస్తే అడిగే ప్రశ్నలకు సులభంగా సమాధానాలు తెలుస్తాయి. కులతత్వం మూలాలు, ప్రబలుతున్న తీరు,
సామాజిక – ఆర్థిక పరిస్థితులు.. లాంటివాటిపై మెరుగైన పరిజ్ఞానం కోసం ఈ వ్యాసం..
హి ందూ సామాజిక వర్ణచట్రం నుంచి ఆవిర్భవించిన సాంఘిక నిర్మితికి ఒక రూపం కులం. ఒక కులం ప్రజలు మరో కులం వారిని పీడిస్తూ, వారిపై పెత్తనం ప్రదర్శించే ఆధిపత్య ధోరణిని ‘కులతత్వం’ అంటారు. పరిమిత వనరులు, వాటి అసమతౌల్య పంపిణీ, పెత్తనం చేసేందుకు, అధికారాన్ని హస్తగతం చేసుకునేందుకు కులతత్వాన్ని ప్రదర్శించడం ఆనవాయితీగా ఉంది. కులతత్వానికి కారణాలను విశ్లేషిస్తే…
నిరూపించుకోవాలనే తాపత్రయం
కులం ఏర్పడటానికి మూల కారణం వృత్తి. కుల నిర్మాణంలో వృత్తిపరమైన విభేదమే కుల అంతరాలకు కారణం. జీవనోపాధికి వృత్తేఆధారం. ఇది ఇచ్చే ఆదాయం, అలౌకిక జ్ఞానం లాంటి అంశాల ఆధారంగా కాలక్రమేణా కుల సోపానాలు ఏర్పడ్డాయి. ఆ క్రమంలో వృత్తి రహస్యాలు కాపాడుకునే ప్రయత్నం, తమ వృత్తి ఇతర వృత్తుల కంటే గొప్పదని నిరూపించుకునే సందర్భంలో.. ఇతర కులాలు, వాటి వృత్తుల్లోని లోపాలను వెతకడం, తక్కువగా చూడటం లాంటి పరిణామాల నేపథ్యంలో ‘కులతత్వం’ పెరుగుతుంది. వృత్తిస్వేచ్ఛను రాజ్యాంగం ప్రసాదించినప్పటికీ.. కులతత్వాన్ని వివిధ రూపాల్లో పోషిస్తూ, ఇతర కులాలపై ఆధిపత్యం ప్రదర్శించడం వల్ల కూడా ఇది పెరుగుతూనే ఉంది. తమ వృత్తుల పరిధిలోకి ఇతర కులాల వారిని రాకుండా నియంత్రించే నేపథ్యంలో సామాజిక మినహాయింపు ద్వారా కులతత్వం మరింత బలపడింది.
అంతర్వివాహ నియమం
కుల నియంత్రణ అయిన ‘అంతర్వివాహ’ నియమం కూడా కులతత్వానికి మరో కారణం. ఈ నియమం వల్ల సామాజిక కులచట్రం దృఢపడింది. ఒక కులం మరో కులంతో సమ్మిళితమయ్యే అవకాశాలు తగ్గాయి. వృత్తి రహస్యం, సామాజిక హోదా, కలుషితం కాకపోవడం లాంటి లక్ష్యాల సాధనకు అంతర్వివాహ నియమాన్ని కఠినంగా పాటిస్తున్నారు. దీనివల్ల కూడా కులతత్వం ప్రబలుతోంది. వేరే కులం వారిని వివాహం చేసుకుంటే వెలివేయడం, అలాంటి వారిని సామాజికంగా తక్కువగా చూడటం వంటివి కూడా కులతత్వం కొనసాగడానికి కారణమవుతున్నాయి.
ఇటీవలి కాలంలో వెనుకబడిన, బలహీన కులాలవారు తమ రక్షణ, హక్కులు, అధికారం కోసం సంఘటితం కావడం గమనిస్తున్నాం. చట్టబద్ధంగా, రాజ్యాంగబద్ధంగా ఆయా వర్గాలు ప్రత్యేక రక్షణలు పొందడం లాంటివి కూడా కులతత్వం పెరగడానికి కారణమవుతున్నాయి.
వెనుకబడిన, బలహీన కులాలు బలపడుతుండటంతో.. తక్కువ సంఖ్యలో ఉన్న అగ్రకులాలు తమ ఆధిపత్యాన్ని కొనసాగించేందుకు ‘అంతర్వివాహ నియమాన్ని సడలించుకుంటున్నాయి. క్రమేపీ ‘బహిర్వివాహం వైపు మొగ్గు చూపుతున్నాయి. అయితే రాజ్యాధికారం, ఆర్థిక ప్రయోజనాల కోసం వాటిలో కూడా కులతత్వం ప్రబలుతూనే ఉంది.
గ్రామీణ ప్రాంతాల్లో..
రవాణా వ్యవస్థ మెరుగుపడటంతో గ్రామీణ, పట్టణ ప్రాంతాల మధ్య అనుసంధానం బాగా పెరిగింది. గ్రామాలు స్థిర సమాజాలు, పట్టణాలు గతిశీలక సమాజాలు. గ్రామాల్లో అల్పవృద్ధి రేటు కారణంగా పట్టణాలకు వలసలు పెరుగుతున్నాయి. పెరుగుతున్న జనాభాకు అనుగుణంగా ఉపాధి కల్పనలో పట్టణాలు ఆశించిన స్థాయిలో మెరుగుపడటం లేదు. పట్టణాల్లోని పరిమిత వనరులు ప్రజల్లో ఒత్తిడిని పెంచుతున్నాయి. స్థిర సమాజాలైన గ్రామాల్లో అనాదిగా ఉన్న కులతత్వం యథాతథంగా కొనసాగుతూనే ఉంది. పట్టణాల్లోని వనరులపై పట్టు కోసం కూడా కులతత్వం పాగా వేస్తోంది. పట్టణాల్లో కులసంఘాల ఏర్పాటు ద్వారా గ్రామాల అనుసంధానంలో వారు సంఘటితం అవుతున్నారు. ఈ పరిణామాలతో కులతత్వం మరింతగా బలపడుతూనే ఉంది.
‘సాంకేతిక’ కారణాలు
సమాచార సాంకేతిక పరిజ్ఞానం అభివృద్ధితో ప్రజల మధ్య భౌగోళిక దూరం బాగా తగ్గింది. మేమంతా మానసికంగా చాలా దగ్గరగా ఉన్నామనే భావన వారిలో ఏర్పడింది. సామాజిక మాధ్యమాల ద్వారా వారికి సంఘటితమయ్యే అవకాశం ఏర్పడింది. సామాజిక మాధ్యమాల ద్వారా స్వోత్కర్ష భావజాలం, ఇతర కులాలను నిందించడం లాంటి సామాజిక వైపరీత్యాలతో కులతత్వం మరింతగా పెరుగుతూనే ఉంది.
హక్కుల దుర్వినియోగం
రాజ్యాంగబద్ధంగా, చట్టబద్ధంగా సంక్రమించిన వివిధ రక్షణలను కొన్ని వర్గాలు దుర్వినియోగం చేస్తున్నాయి. ఆయా హక్కులను వారు ఇతర కులాలపై ఆధిపత్యం కోసం ఉపయోగిస్తున్నారు. ఈ క్రమంలో బాధిత వర్గాలు తమని తాము రక్షించుకోవడం కోసం సంఘటితం అవుతున్నాయి. ఇదికూడా కులతత్వానికి ప్రధాన కారణంగా నిలుస్తోంది. పరస్పర దాడులు, ఒకరికి వ్యతిరేకంగా మరొకరు పనిచేయడం లాంటి లక్షణాల వల్ల సమస్య తీవ్రత పెరుగుతూనే ఉంది.
ఓటు రాజకీయాలు
ఓటు బ్యాంకు రాజకీయాల వల్ల కూడా కులతత్వం మరింతగా దృఢపడుతోంది. రాజకీయపార్టీలు కులాల మధ్య చిచ్చు పెడుతున్నాయి. ఆయా కులాలను తమవైపునకు తిప్పే ఒక తంత్రాన్ని బహిరంగంగానే అమలు చేస్తున్నాయి. జనాభా ప్రాతిపదికన స్థానాలు (సీట్లు), మంత్రిత్వ శాఖలను కేటాయిస్తున్నాయి. వీటివల్ల సమాజంలో స్పష్టమైన కుల విభజన చేయడం వల్ల అంతరాలు పెరిగి, కులతత్వం ముదురుతుంది.
లబ్ది కోసం..
ప్రభుత్వం ప్రకటించే పథకాలు, రిజర్వేషన్ల ద్వారా లబ్ది పొందేందుకు ఆయా కులాలవారు ఒకరిపై మరొకరు బురద జల్లుకుంటున్నారు. ద్వేషాలు పెంచుకుంటున్నారు. తమ వర్గానికి లబ్ది చేకూరేలా సంఘటితం కావడం తప్పుకాదు. కానీ లబ్దిదారులను చూసి ఇతరులు ద్వేషభావాలు పెంచుకోవడం వల్ల కులతత్వం ప్రబలుతోంది.
చట్టాల ఉల్లంఘన
వివిధ సందర్భాల్లో కులతత్వంతో వ్యవహరించిన వ్యక్తులకు సకాలంలో సరైన శిక్షలు పడటం లేదు. దాంతో వారు యథేచ్చగా చట్టాలను ఉల్లంఘిస్తున్నారు.
ఎన్నికల వ్యవస్థ నిస్సహాయత
ఎన్నికల వ్యవస్థ నిస్సహాయత వల్ల రాజకీయ పార్టీలు కులాల ప్రాతిపదికన చట్టవ్యతిరేకంగా వ్యవహరిస్తున్నప్పటికీ.. వాటిపై చర్యలు ఉండటం లేదు. దీంతో కొన్ని పార్టీలు కులతత్వాన్ని పెంచుతూనే ఉన్నాయి.
విలువల పతనం
సమాజంలో నానాటికీ ‘విలువలు పడిపోతున్నాయి. ఇళ్లు, పాఠశాలలు, సామాజిక స్థాయుల్లో తగిన శిక్షణ లోపిస్తోంది. ఫలితంగా కులం ఒక హోదా, పీడన సాధనంగా మారింది.
దుష్ఫలితాలు
* కులతత్వం వల్ల సమాజంలో సామరస్య వాతావరణం బలహీనపడుతుంది. అనిశ్చితి అశాంతిని పురిగొల్పుతుంది.
* కులతత్వం అప్రజాస్వామిక వాతావరణాన్ని ఏర్పరుస్తుంది. ఎన్నికల ప్రక్రియను ప్రభావితం చేస్తుంది. ఫలితాలను తారుమారు చేయగలదు.
* రాజ్యాంగ స్ఫూర్తికి ‘కులతత్వం ప్రతిఘాతం. రాజ్యాంగం సమానత్వాన్ని, ప్రజాస్వామిక వ్యవస్థను ప్రతిపాదించింది. కులతత్వం వల్ల సమానత్వానికి విఘాతం ఏర్పడమే కాకుండా రాజ్యాంగ స్ఫూర్తి బలహీనపడుతుంది.
* జాతి సమైక్యతకు కులతత్వం సవాలు విసురుతుంది. భారత జాతీయత మాత్రమే ఈ దేశాన్ని సంఘటితంగా ఉంచగలదు. కులతత్వం సూక్ష్మ సంఘటితత్వాన్ని ఏర్పరుస్తుంది. కానీ విశాల ప్రయోజనాలను దెబ్బ తీస్తుంది.
* కులతత్వం మతమార్పిడులకు కారణం అవుతుంది. బాహ్య ప్రలోభాలు లేనంతవరకు ‘మత మార్పిడులు రాజ్యాంగం ప్రసాదించిన హక్కే. కానీ కులతత్వం బాహ్య ప్రలోభమే కాబట్టి, మత మార్పిడులు ఉద్రిక్తతలకు కారణమవుతాయి. హిందూ సామాజిక చట్రంలో దళితులు క్రైస్తవ మతమార్పిడి చేసుకోవడానికి కారణం అగ్ర కులతత్వమే అనేది ఒక భావన.
* కులతత్వం వ్యక్తులను ప్రేరేపించి పాలనలో అనేక అక్రమాలకు కారణమవుతోంది. తమ కులస్థుల కోసం నిబంధనలు ఉల్లంఘించేలా చేస్తుంది. ఇతర కులాలవారికి ప్రభుత్వ ప్రతిఫలాలు అందకుండా అడ్డుకునేలా వారిని పురిగొల్పుతుంది. అవినీతి చర్యలకు పాల్పడేందుకు తోడ్పడుతుంది.
* కులతత్వం వల్ల సంఘర్షణలు ఏర్పడితే ఆయా ప్రాంతాల్లో ఆర్థికాభివృద్ధి దెబ్బతింటుంది. పెట్టుబడులు మందగించడం వల్ల ఉపాధి కల్పన తగ్గుతుంది. నిరుద్యోగం పెరుగుతుంది.

APPSC | TSPSC Group II Paper I సామాజిక మినహాయింపు –  ప్రయోజనానికి లోపలా? వెలుపలా?

తెలంగాణ రాష్ట్ర పబ్లిక్ సర్వీస్ కమిషన్ (టీఎస్‌పీఎస్సీ) ప్రకటించిన అన్ని పరీక్షల సిలబస్‌లో ఎక్కువగా అభ్యర్థులను తర్జనభర్జనకు గురిచేస్తున్న అంశం – సామాజిక వెలి, భాగస్వామ్యం (సోషల్ ఎక్స్‌క్లూజన్, ఇన్‌క్లూజన్). మరో వారం రోజుల్లో అసిస్టెంట్ ఎగ్జిక్యూటివ్ ఇంజినీర్ పోస్టులకు పరీక్ష రాయబోతున్న అభ్యర్థుల నుంచి గ్రూప్స్‌కు సిద్ధమవుతున్న వారి దాకా అందరిలోనూ ఆసక్తిని, ఒకింత గందరగోళాన్నీ రేకెత్తిస్తున్న అంశమిది. అభ్యర్థులకు ఈ అంశంపై మంచి అవగాహన కల్పించేందుకు.. టీఎస్‌పీఎస్సీ పరీక్షల విధానం, సిలబస్ కమిటీలకు ఛైర్మన్‌గా వ్యవహరించిన ప్రముఖ విద్యావేత్త ఆచార్య హరగోపాల్ అందిస్తున్న విశ్లేషణ – ఈనాడు ప్రతిభ పాఠకులకు ప్రత్యేకం.

• ఒక అభివృద్ధి నమూనా వల్ల సమాజంలో కొంతమందికి ప్రయోజనం చేకూరితే మరికొందరికి ప్రయోజనం చేకూరదు. ఇంకొందరికి ఉన్న ప్రయోజనాలు పోతాయి. ఇలా ప్రయోజనాలు కోల్పోయినవారిని సోషల్ ఎక్స్‌క్లూజన్ (సామాజిక వెలి) అంటాం. అభివృద్ధి నమూనాలో భాగమై దాని ప్రయోజనాలు పొందేవారిని అందులో భాగస్వాములని అంటాం.
• ఒక రాష్ట్రంలో అభివృద్ధి నమూనాను తీసుకుందాం. ఉదాహరణకు ప్రత్యేక ఆర్థిక మండళ్లు పెట్టారనుకుందాం. వీటివల్ల ఔషధ పరిశ్రమ, మైనింగ్ లేదా మరో పరిశ్రమకు భూమిని లీజుకిస్తారు. ఇలా లీజుకిచ్చే భూముల్లో భూసంస్కరణలు వచ్చినప్పుడు దళితులకిచ్చిన భూములు లేదా వినోభాబావే భూదానోద్యమంలో ఇచ్చిన భూములు లేదా ప్రభుత్వం మరే ఇతర మార్గాల ద్వారానైనా దళితులకు ఇచ్చిన భూములు ఉండే అవకాశముంది. ప్రభుత్వం దళితులకు గతంలో భూములిచ్చినప్పుడు ప్రజాప్రయోజనం కోసం మళ్లీ ఆ భూముల్ని వెనక్కి తీసుకునే అవకాశముందనే నిబంధన ఒకటి విధించింది. ఈ నిబంధనను అనుసరించి చాలామంది దళితుల వద్ద నుంచి భూమి వెనక్కి తీసుకుంటారు. అంటే అభివృద్ధి నమూనా పారిశ్రామిక రంగం రూపంలో వస్తోంది. పరిశ్రమలు పెడితే పారిశ్రామికవేత్తలకు లాభాలొస్తాయి. పరిశ్రమల ద్వారా కొంతమందికి ఉద్యోగాలొస్తాయి. అంటే వారంతా ఆ నమూనాలో భాగస్వాములవుతారు. కానీ ఉన్న భూమిని కోల్పోయేవారు ఆ నమూనా నుంచి వెలికి గురవుతారు. అంటే అభివృద్ధి వచ్చి వారిని వెలివేసిందని అర్థమవుతుంది. అలాగే గిరిజన ప్రాంతాల పరిస్థితులను పరిశీలిస్తే.. ఖనిజాల కోసం మైనింగ్ చేపడుతున్నారు. అక్కడి భూములను ఓ పరిశ్రమకు లేదా విదేశీ కంపెనీలకు అప్పజెబితే గిరిజనులు అంతకుముందు అడవిపై ఉన్న హక్కును కోల్పోతారు. తర్వాత వారి జీవనాధారం, నివాసాలు పోతాయి. ఎన్నో హక్కులు కోల్పోతారు.

అందుకే రైతు ఆత్మహత్యలు!

• అభివృద్ధి నమూనా వల్ల కొత్త హక్కులు రావొచ్చు లేదా ఉన్నవి పోవచ్చు. ఈ రెండూ జరుగుతాయి. కొంతమందికి కొత్త అవకాశాలొస్తాయి.. హక్కులొస్తాయి. మరికొందరికి ఉన్నవి కూడా పోతుంటాయి. తెలంగాణలో ఈ రెండింటికీ సంబంధించిన అధ్యయనాలు ఉన్నాయి. ఉదాహరణకు రైతాంగాన్నే తీసుకుంటే, రైతుల ఆత్మహత్యకు కారణం ప్రస్తుత అభివృద్ధి నమూనాలో రైతు భాగస్వామి కాకపోవడమే! అభివృద్ధి నమూనా వల్ల రైతుల ప్రయోజనాలు పెరిగి, ఆదాయాలు పెరిగి రైతు మరింత సుఖంగా ఉండడం లేదు. ప్రస్తుత అభివృద్ధి నమూనాలో దిగుమతులు పెంచాం. చక్కెర, సిల్క్, ఆహార ధాన్యాలు.. ఇలా చాలావాటిని దిగుమతి చేసుకుంటున్నాం. దీనివల్ల ధరలు పడిపోతాయి. రైతుకు పండించిన పంటకు మంచి ధర రాదు. తద్వారా అభివృద్ధి నమూనా నుంచి రైతు వెలికి గురవుతాడు. అలాగే వాణిజ్య పంటలైన పత్తి వంటివి వేసి కొన్నిసార్లు లాభపడతారు. అలాంటప్పుడు నమూనాలో భాగస్వాములవుతారు. అంటే అభివృద్ధి నమూనాలు అందర్నీ కలుపుకొని, అందరికీ పనికొచ్చేవి కావు. అసలు అందరినీ భాగస్వాములను చేసే నమూనా ఏదైనా ఉంటుందా అనే ప్రశ్న తలెత్తవచ్చు. ఉదాహరణకు సంక్షేమ పథకాలను తీసుకుంటే ఎన్టీరామారావు పెట్టిన రెండు రూపాయలకు కిలో బియ్యంలో దాదాపు పేదవారందరినీ భాగస్వాములను చేశారు. పథక రూపకల్పనే అలా జరుగుతుంది. అలాకాకుండా కొంతమందికే పరిమితం చేసేలా సంక్షేమ పథకాలను రూపొందించినప్పుడు కొంతమందికే ప్రయోజనం కలుగుతుంది. ఈ ప్రక్రియ నిరంతరం కొంతమందిని సమ్మిళితం చేస్తే మరికొందరిని వెలి వేస్తుంటుంది. అందర్నీ భాగస్వాములను చేయడం సాధ్యామా కాదా అని కాకుండా పథకాల రచనలోనే సాధ్యమైనంత ఎక్కువమందికి ప్రయోజనం కలిగించేలా చూడాలి. అలాకాకుండా వృద్ధిరేటు బాగుండాలి, సంపద పెరగాలి అన్న వాటికి మాత్రమే ప్రాధాన్యం ఇచ్చినప్పుడు, సంపద పెరుగుతుంది తప్ప ఆ సంపద వల్ల విస్తృత ప్రజానీకానికి ప్రయోజనం చేకూరదు. ఏ విధానాన్నైనా , ఏ ప్రణాళికనైనా ఏ కోణంలో చూడాలో ఆలోచించాలి. ఉదాహరణకు ఓ పరిశ్రమ వచ్చిందనుకుందాం. వంద కోట్ల రూపాయలు పెట్టి వెయ్యి ఉద్యోగాలిచ్చే వారొకరైతే, వెయ్యి కోట్లు పెట్టుబడి పెట్టి వంద మందికి ఉద్యోగాలిచ్చే వారు మరొకరు. వెయ్యి కోట్లు పెట్టి వందమందికి ఉద్యోగాలిచ్చేవాడు చాలా భూమి, వసతులు తీసుకొని తక్కువ ప్రయోజనం ఇస్తాడు. అలాకాకుండా వంద కోట్లతో వెయ్యి ఉద్యోగాలు కల్పించేవారితో సమాజానికి లాభం ఎక్కువ. ఎక్కువమంది అభివృద్ధి నమూనాలో భాగస్వాములవుతారు.
• హైదరాబాద్ నగరంలోని పారిశ్రామిక అభివృద్ధిని తీసుకుంటే 1980 ప్రాంతంలో పెట్టుబడికి, శ్రమకు ఉండే సంబంధంలో ఎక్కువ ఉద్యోగాలొచ్చేవి. రూ. 75వేల పెట్టుబడికి ఓ ఉద్యోగం వచ్చేలా ఉండేది. కానీ ఇప్పుడు వందల కోట్ల రూపాయల పెట్టుబడులు పెడుతున్నా ఉద్యోగం వచ్చే పరిస్థితులు లేవు. 1980 ప్రాంతంలో హైదరాబాద్‌లో, ఉమ్మడి రాష్ట్రంలో 5లక్షల మందికి స్థిరమైన ఉద్యోగాలిచ్చారు. అప్పటితో పోల్చుకుంటే తక్కువలో తక్కువ చూసుకున్నా పెట్టుబడి 10రెట్లు పెరిగింది. అదే నిష్పత్తిలో చూస్తే 50 లక్షల ఉద్యోగాలు రావాలి. అంటే చదువుకున్న వారందరికీ ఉద్యోగాలొచ్చేవి. అసలు తెలంగాణ ఉద్యమమే ఉండేది కాదు. ఎందుకంటే అందరికీ అవకాశాలు వచ్చి, ఉద్యోగాలు దొరికేవి. కానీ అలా జరగలేదు. పెట్టుబడులు పెరిగాయి, ఉద్యోగావకాశాలు మాత్రం తగ్గాయి.

నాణ్యత లేని చదువులు!

• వెలి, భాగస్వామ్యాలను బేరీజు వేసినప్పుడు అభివృద్ధి నమూనా, పథకాల వల్ల ఎంతమంది ప్రయోజనం పొందుతున్నారు? ఎంతమంది పొందడం లేదనేది చూడాలి. దానికనుగుణంగానే హక్కులు ముడిపడి ఉంటాయి. అభివృద్ధి నమూనాను అర్థం చేసుకొని, గత 30 ఏళ్ల అభివృద్ధిలో ఎవరు వెలికి గురయ్యారు? ఎవరు భాగస్వాములయ్యారనేది పరిశీలించాలి. చాలావరకు దళితులు, గిరిజనులు, కొంతవరకు మైనార్టీలు, మహిళలపై నకారాత్మక ప్రభావం ఉంది. ఉద్యోగాల తీరులో మార్పు వచ్చింది. స్థిరమైన ఉద్యోగాల నుంచి తాత్కాలిక, ఒప్పంద ఉద్యోగాలొచ్చాయి. ఈ ఒప్పంద ఉద్యోగాలు, ఉద్యోగస్తులు – అభివృద్ధిలో భాగస్వాములా, వెలివేసినవారా అనేది అర్థంకాని పరిస్థితి. ఏదో ఒక ఉద్యోగం వచ్చింది, బతకుతెరువు నడుస్తోంది.. కానీ దానికి స్థిరత్వం లేదు. ఆదాయం స్థిరంగా రాదు. తెలంగాణలో ప్రస్తుతం రెండున్నర లక్షలమంది ఒప్పంద ఉద్యోగులున్నారు. ఈ పద్ధతి 30 సంవత్సరాల కిందట లేదు. ప్రస్తుత అభివృద్ధి నమూనా వల్ల వీరు అందులో భాగస్వాములు కారు, అలాగని బయట కూడా లేరు! ఇదో చిత్రమైన పరిస్థితి. ఉంటుందా! ఊడుతుందా? అనే ఉద్యోగాలివి. గతంలో మాదిరిగా భద్రతలేని ఉద్యోగాలు. మరి దీని ప్రభావం ఎవరిపై పడుతోందనేది పరీక్షించాలి.
• అలాగే విద్యావ్యవస్థలో చూస్తే.. డబ్బున్నవారి పిల్లలు కొత్తగా పెట్టిన మంచి ప్రైవేటు కాలేజీల్లో, ప్రైవేటు విశ్వవిద్యాలయాల్లో చదువులు చదువుతున్నారు. అమెరికా వెళుతున్నారు, ఉన్నత చదువులు ఉద్యోగాలు చేస్తున్నారు. అంటే ఈ అభివృద్ధి నమూనాలో వారికి కొత్త అవకాశాలొచ్చాయి. కానీ డబ్బులేని పిల్లలు ఇక్కడే ప్రభుత్వ విద్యాసంస్థల్లో, ఉస్మానియాలాంటి విశ్వవిద్యాలయాల్లో చదువుతున్నారు. వాటిలో నాణ్యత పడిపోయింది. అంటే పేదపిల్లలు చదివే విద్యావ్యవస్థలో నాణ్యత లేదు. అంతకుముందు ఉస్మానియా విశ్వవిద్యాలయానికుండే బోధన సిబ్బంది ఇప్పుడు లేరు. నియామకాలు లేవు, గ్రాంట్స్ లేవు. అంటే దీంట్లో చదువుకున్న వారికి కూడా అవకాశాలు రాలేని పరిస్థితి.

తప్పు అమ్మాయిలదా?

• ఈ వెలి-భాగస్వామ్యంలో మరో అంశం లింగ వివక్ష! ఇందులో ప్రధానంగా నష్టపోయేది మహిళలే! ఐటీ రంగాన్నే తీసుకుంటే అందులో పనిచేసే వేళలు అమెరికాకు సరిపోతాయి. అవి మన మహిళలకు, కుటుంబ వ్యవస్థకు సరిపోవు. దీంతో చాలామంది మహిళలు పనిచేస్తున్నా ఇబ్బందులు పడుతున్నారు. చాలా సంపాదిస్తున్నా పెళ్లి చేసుకోవాలా? వద్దా? పిల్లల్ని కనాలా? వద్దా? అనే సందిగ్ధావస్థలో చాలామంది కొట్టుమిట్టాడుతున్నారు. నాకు తెలిసిన ఓ కళాశాలలో బయోకెమిస్ట్రీ కోర్సు పెట్టారు. పారిశ్రామికవేత్తలను పిలిచారు. వారంతా అమ్మాయిలు ఆ కోర్సు చేయడాన్ని అంతగా ఇష్టపడలేదు. ఎందుకంటే – అమ్మాయిలకు ఉద్యోగమిస్తే పొద్దున్నే షిఫ్ట్‌కు రాలేరు. సాయంత్రం ఆరింటికి వస్తే రాత్రి పన్నెండింటికి వెళ్లాలి. అదీ ఇబ్బందే. రాత్రి పన్నెండింటికి రాలేరు. ఇలా షిఫ్ట్ వ్యవస్థలతో ఇబ్బందులుంటాయి కాబట్టి తీసుకోలేం.. అని నిర్మొహమాటంగా చెప్పారు. అంటే పారిశ్రామికరంగం వచ్చింది, బయోటెక్నాలజీ కోర్సు వచ్చింది.. ఉద్యోగాలొచ్చాయి.. చదువుకున్న అమ్మాయిలున్నారు, కానీ పారిశ్రామికవేత్తలకు మాత్రం ఇష్టం లేదు. ఒకవేళ అమ్మాయి అర్థరాత్రి రాలేకపోతోంది, పోలేకపోతోందంటే అదెవరి తప్పు? అమ్మాయిల తప్పా? అమ్మాయి అందుకు కారణమా? రవాణా ఏర్పాట్లు, భద్రతలాంటివి కల్పిస్తే సరిపోతుంది. కానీ అవి కల్పించడం పారిశ్రామికవేత్తలకు ఇష్టం లేదు. అంటే అవకాశాలున్నా ఆ అభివృద్ధి నమూనా నుంచి అమ్మాయిలకు వెలి తప్పడం లేదు.

ఎందుకు చదవాలంటే..!

• సామాజిక వెలి.. భాగస్వామ్యం – ఈ ప్రక్రియ మొత్తాన్ని విద్యార్థులు అర్థం చేసుకోవాలి. పోటీ పరీక్షలకు సిద్ధమయ్యే అభ్యర్థులకు అభివృద్ధి నమూనా గురించి సమగ్రమైన అవగాహన ఉంటే వాళ్లు మున్ముందు, ఉద్యోగాలు సంపాదించి విధాన నిర్ణయాలు తీసుకోవాల్సి వచ్చినప్పుడు, రాజకీయ నాయకులకు సూచనలు, సలహాలివ్వాల్సి వచ్చినప్పుడు ఉపయోగపడుతుంది. అభివృద్ధి నమూనా వల్ల ఎవరికి ఎక్కువ ప్రయోజనం కలుగుతోంది? ఎవరు ప్రభావితులు అవుతున్నారనేది వారికి తెలియాలి. అందుకే ఈ అంశాన్ని పరీక్షల్లో పెట్టాం. హైదరాబాద్ కేంద్రీయ విశ్వవిద్యాలయంలో మానవ హక్కులపై కోర్సుంది. వాటిలోని అనేక పాఠాల్లో ఈ అంశం ఉంటుంది. తెలంగాణ దళితుల విషయంలో, గిరిజనుల విషయంలోనైతే చాలా అధ్యయనాలున్నాయి. బలహీనవర్గాల పరిస్థితులపై తెలంగాణ వరకు బోలెడంత పరిశోధన జరిగింది. ఆ అధ్యయనాలన్నీ అందుబాటులో ఉన్నాయి

APPSC | TSPSC Group II Paper I సామాజిక మినహాయింపు – సమాజాన్ని చ‌ద‌వాలి

రాష్ట్రస్థాయిలో ఇన్నేళ్లుగా పోటీ పరీక్షల్లో లేనిది.. ఈసారి ప్రవేశపెడుతున్నది ‘సమాజ నిర్మితి’. తెలంగాణ రాష్ట్ర పబ్లిక్ సర్వీస్ కమిషన్ సిలబస్‌లో చెప్పుకోదగ్గ విలక్షణమైన, అత్యంత కీలకమైన అంశమిది. మన దేశంలోని వైవిధ్య సమాజ తీరుతెన్నులతో పాటు సామాజిక సమస్యలు, ఉద్యమాలు, వాటి నేపథ్యాలు.. వాటికి ప్రభుత్వ పరిష్కారాలు, ప్రణాళికలు, పథకాల రూపంలో అభ్యర్థులకు యావత్ భారత్‌పై అవగాహన కల్పించే ప్రయత్నం ఇందులో కనిపిస్తుంది. జనరల్‌స్టడీస్‌లో కూడా తొంగిచూస్తున్న ఈ కొత్త అంశంపై పట్టు సాధించడం, ప్రణాళికాబద్ధంగా చదవడం, పరీక్షలకు సిద్ధం కావడం… తదితర అంశాలపై టీఎస్‌పీఎస్సీ సిలబస్ కమిటీ సభ్యుడు ఆచార్య గణేశ్ విశ్లేషణ ‘ఈనాడు ప్రతిభ’కు ప్రత్యేకం..

* సమస్యలు.. సంప్రదాయాలు * వ్యవస్థలపై అధ్యయనం * సమ్మిళిత అభివృద్ధితో పరిష్కారం

ఏ శాఖలో ఉద్యోగి అయినా సమాజాన్ని అర్థం చేసుకోవడం అత్యవసరం. ఇలాంటి అవగాహన మెండుగా ఉన్నవారికి సమస్యల పరిష్కారం సులువవుతుంది. లేదంటే సమర్థంగా పనిచేయలేరు. ఇంతవరకు పోటీపరీక్షల్లో ఈ అంశం లేకపోవడమనేది పెద్ద తప్పు. ఇప్పుడు దాన్ని సరిదిద్దారు. భారతీయ సమాజానికి, తెలంగాణ సమాజానికి సంబంధించిన పేపర్ ఇది. ప్రభుత్వంలో ఉద్యోగం చేయాలనుకునే వ్యక్తికి గ్రామీణ, నగర, గిరిజన ప్రాంతాల్లోని సమాజాలపైనా, సమస్యలపైనా, వాటి పరిష్కారానికి ప్రభుత్వం తీసుకుంటున్న చర్యలు, ప్రణాళికలు, పథకాలపైన మంచి అవగాహన ఉండాలి.
వైవిధ్య భారతం

ఇతర కొన్ని సమాజాల్లాగా భారతీయ సమాజం సజాతీయమైంది(హోమోజీనియస్) కాదు. మనది వైవిధ్యమైన సమాజం. రకరకాల మతాలు, జాతులు, కులాలు, సంస్కృతులు, వర్గాలు భారతీయ సమాజంలో భాగం. మన సంస్కృతి వివిధ మతాల సమ్మేళనంపై నిర్మితమైంది. ఈ నేపథ్యంలో ముందు వివిధ మతాల మూలాంశాలు, వాటి పాత్ర, ప్రభావం గురించి తెలుసుకోవాలి. ఉదాహరణకు.. హిందూ మతం – ఏ ధార్మిక ప్రాతిపదికలపై ఆధారపడింది? వర్ణవ్యవస్థ అంటే ఏంటి? వర్ణవ్యవస్థకున్న లక్షణాలేంటి? తెలుసుకోవాలి. అందులోంచి వచ్చిందే కులవ్యవస్థ. అలాగే ఆశ్రమ వ్యవస్థ – బ్రహ్మచర్యాశ్రమం, గృహస్థాశ్రమం, వానప్రస్థాశ్రమం, సన్యాసాశ్రమం.. అంటే హిందూ జీవన విధానాన్ని ఒక క్రమపద్ధతిలో పెట్టడానికి నైతిక వ్యవస్థ రూపొందింది. వీటితోపాటు హిందూ విశ్వాసాల గురించి కూడా కనీస అవగాహన పెంచుకోవాలి. అలాగే ఇస్లాం మతం తీసుకుంటే దీని ప్రభావం భారతీయ సమాజంపై చాలా ఉంది. ఈ మతం భారత సమాజంలో సమ్మిళితమై పోయింది. ఇస్లాంలోని పంచసూత్రాలేంటో, వాటి ప్రాధాన్యమేంటో తెలుసుకోవాలి. అలాగే క్రైస్తవం, బౌద్ధం, జైనం, సిక్కుల గురించి కూడా. బౌద్ధం ఆవిర్భావం.. దాని ప్రభావం భారత సమాజంపై ఎలా ఉంది? ఏ నూతన సంస్కృతులు దీనివల్ల భారత సంస్కృతిలోకి ప్రవేశించాయి? తదితర అంశాలను అధ్యయనం చేయాలి. ప్రధాన మతగ్రంథాలు, సూత్రాల గురించి తెలుసుకోవాలి. మొత్తం మీద మతాల గురించిన ప్రాథమిక అవగాహన పొందినప్పుడే భారతీయ సమాజం అర్థమవుతుంది.

వ్యవస్థల సమ్మిళితం
భారతీయ సమాజ నిర్మితిలో రకరకాల వ్యవస్థలున్నాయి. వీటన్నింటి సమ్మిళితమే భారత సమాజం. నగర, గ్రామీణ, గిరిజన సమాజాలు.. ఈ మూడింటిలో ప్రతిదానికీ ఓ ప్రత్యేకత ఉంది. ముఖ్యంగా కులవ్యవస్థ. భారత సమాజాన్ని అర్థం చేసుకోవాలంటే కులవ్యవస్థను అర్థం చేసుకోవాలి. పాలనలో ప్రతిచోటా వచ్చే చాలా సమస్యలు కులంతో ముడిపడినవే. ఇటీవల గుజరాత్‌లో తలెత్తిన పటేళ్ల సమస్య అలాంటిదే. కాబట్టి కులమంటే ఏంటి? కులానికున్న సాంప్రదాయిక లక్షణాలేంటి? కులవ్యవస్థలో ఈ లక్షణాలు యథాతథంగా కొనసాగుతున్నాయా? మారుతున్నాయా? మారితే ఎందుకు మారుతున్నాయి? కారణాలేమిటి?.. ఇలాంటివి తెలుసుకుంటూ కులవ్యవస్థపై అవగాహన పెంచుకోవడం చాలా కీలకం. కులంతోపాటు ప్రధానంగా వచ్చేవి – వివాహం, కుటుంబం. భారతీయ దృక్కోణంలో దేన్ని వివాహమంటారు? వివాహానికి సంబంధించి సంప్రదాయబద్ధమైన కొన్ని నిబంధనలుంటాయి. అంతర్వివాహం, బహిర్వివాహాల గురించి తెలుసుకోవాలి. వివాహ వ్యవస్థ లక్షణాలు, రకాలు (ఏకవివాహం, బహువివాహం, బహుభార్యత్వం, బహుభర్తుత్వం).. ఇవి ఎక్కడెక్కడ అమల్లో ఉన్నాయి… లాంటివాటిపై అవగాహన పెంచుకోవాలి. ఎందుకంటే విశాలమైన భారతదేశంలో ప్రతిచోటా భిన్నమైన వివాహ వ్యవస్థ ఉంది. ఈ వ్యవస్థ లక్షణాల్లో మార్పులొస్తున్నాయి. ఇన్నాళ్లూ కులం అంతర్వివాహ సమూహంగా ఉండేది. ఇప్పుడు కులాంతర వివాహాలు పెరుగుతున్నాయి. ఎందుకు జరుగుతున్నాయి? వాటికి సంబంధించిన చట్టాలపై కూడా అవగాహన ఉండాలి. కులాంతర వివాహాలను ఏ చట్టం ప్రకారం సమ్మతిస్తారో తెలుసుకోవాలి.
కుటుంబ పరిణామం
అలాగే కుటుంబం.. అసలు కుటుంబమంటే ఏంటి? భారతీయ సమాజంలో ఎలాంటి కుటుంబ వ్యవస్థలున్నాయో తెలుసుకోవాలి. ఉమ్మడి కుటుంబం అనేది భారతీయ సమాజ ప్రత్యేకత. మరి ఆ ఉమ్మడి వ్యవస్థ ప్రధాన లక్షణాలేంటి? వాటిలో ఏమేం మార్పులొస్తున్నాయి? ఎందుకొస్తున్నాయి? చిన్నచిన్న కుటుంబాలెందుకు ఏర్పడుతున్నాయి? వాటి లక్షణాలేంటి? అవగాహన పెంచుకోవాలి. కుటుంబమనేది కొన్ని ప్రత్యేక ప్రకార్యాలు నిర్వర్తించేది. వాటిలోనూ మార్పులొచ్చాయి. ఉదాహరణకు చిన్నపిల్లల్ని పెంచడం, పోషించడం వారి సాంఘికీకరణ కుటుంబ బాధ్యతగా ఉండేది. ఇప్పుడు శిశుసంరక్షణ కేంద్రాలకు అప్పగించడం లాంటి పరిణామాలు కనిపిస్తున్నాయి. అలాగే వృద్ధుల సంరక్షణ కూడా కుటుంబమే చూసుకునేది. ఇప్పుడు వృద్ధాశ్రమాలు వెలిశాయి. అంటే ప్రభుత్వ సంస్థలు లేదా ప్రభుత్వేతర సంస్థలు కుటుంబ పాత్రను పోషిస్తున్నాయి. ఇలా వివాహం, కుటుంబ వ్యవస్థ లక్షణాలు, విధులు, వాటిలో వస్తున్న మార్పులు, అందుకు కారణాలు.. ధోరణులను విశ్లేషించుకోగలగాలి. భారతీయ సమాజంలో కులం వేరు.. తెగ వేరు.. భారత్‌లో ఎన్ని తెగలున్నాయి? దేన్ని తెగ అంటారు? తెగకుండే లక్షణాలేంటి? తెలంగాణ నేపథ్యంలో ఉన్న తెగలేంటి? లాంటివాటిపై మెరుగైన అవగాహన సాధించాలి. భారతీయ సమాజం మొత్తంలో కుటుంబ, వివాహ సంస్కృతులెలా ఉన్నాయో చూసుకోవాలి.
వైమనస్యత కోణం
అసమానతలు, సామాజిక పరాధీనత లేదా సామాజిక వైమనస్యత (సోషల్ ఎక్స్‌క్లూజన్). సమాజంలో ఉండాల్సిన హక్కులు లేకపోవడం పరాధీనత. ఒక్కో సమాజంలో ఒక్కో ప్రాతిపదికపై కొన్ని సామాజిక సమూహాలను జనజీవన స్రవంతికి దూరంగా ఉంచడం లాంటివి చోటు చేసుకున్నాయి. ఈ వివక్ష వల్ల వచ్చేది వైమనస్యత. అలాగే ఒక వ్యక్తికి ఉండాల్సిన ప్రాధాన్యం లేకపోవడం(అప్రాధాన్యం), ఉండాల్సిన హక్కులుండకపోవడం, వాటి లోటు.. సమాజం ప్రసాదించిన హక్కులు లేకుండా పోవడం, వైమనస్యత ఎక్కడుంటే ఇవన్నీ అక్కడుంటాయి. వీటివల్ల సమాజంలో చాలా సమస్యలు ఉత్పన్నమవుతుంటాయి. ఇది ఒక్క భారత్‌కే పరిమితం కాదు. అమెరికా, యూరప్‌ల్లోనూ ఉంది. ఒక్కోచోట ఒక్కో ప్రాతిపదిక ఉంటుంది. ఉన్నత కులాలు, మతాలకు గౌరవ మర్యాదలు, హోదాలుంటాయి. నిమ్న కులాలు, జాతులకు వారిపై సామాజిక ఆంక్షలుంటాయి. ఉదాహరణకు కొందరిని గుడికి రానివ్వకపోవడం, అమెరికాలో తెల్లవారికంటే నల్లవారిని చులకనగా చూడటం లాంటివి. అసలు అసమానత ఎందుకు ఏర్పడుతుందనేది చూడాలి. ఇవి రెండు రకాలు – ఒకటి జన్యు పరమైంది. స్త్రీ పురుషులనేది జన్యు పరంగా ఉండే అసమానత. సమాజంలో మనుషులు సృష్టించుకునే అసమానతలు రెండోరకం. వీటిని సాంఘిక అసమానతలంటాం. సమాజమనేది ప్రయత్నపూర్వకంగానే అసమానతలను సృష్టించి సమాజంలో కొనసాగేలా చేసింది. దానికి తోడ్పడే వ్యవస్థల్లో కులవ్యవస్థ ఒకటి. ఈ వైమనస్యతకు మన దేశంలో ప్రధానంగా కులపరమైన కారణాలున్నా, దానికి మరికొన్ని కోణాలు కూడా ఉన్నాయి. జాతి, లింగ వివక్ష, జాతి సమూహాలు (ఎథినిక్ గ్రూప్స్) లాంటివి. పితృస్వామ్య వ్యవస్థలో పురుషాధిక్యత ఎక్కువ కాబట్టి మహిళలు లింగవివక్షకు గురవుతుంటారు.
సమస్యల పరిష్కారం
ఈ సామాజిక వైమనస్యతలో ఎక్కువ ప్రభావితులు అవుతున్నవారినే బలహీనవర్గాలంటాం. తరతరాలుగా ఆయా వర్గాలను జనజీవన స్రవంతికి దూరంగా ఉంచి అభివృద్ధి ఫలాలు వారికి అందకుండా చేయడం జరిగింది. తద్వారా బలహీనవర్గాలు వచ్చాయి. వారినే భారత్‌లో షెడ్యూల్డ్ కులాలు, షెడ్యూల్డ్ తెగలు, వెనకబడిన తరగతులు, మైనార్టీలు, మహిళలు, శారీరక / మానసిక వైకల్యం గలవారిగా వర్గీకరించాం. వీరందరి అభివృద్ధి కోసం ప్రభుత్వం తీసుకొచ్చిన పథకాలే సమ్మిళిత (ఇంక్లూజివ్) పథకాలు. వైమనస్యత వల్ల వచ్చిన సమస్యలను పరిష్కరించడానికి ఈ సమ్మిళిత పథకాలను తీసుకొచ్చారు. 11, 12 పంచవర్ష ప్రణాళికల్లో సమ్మిళిత ప్రణాళికలు, అభివృద్ధిలాంటివి ప్రవేశపెట్టారు. ఈ వర్గాలకు ప్రత్యేకంగా కొన్ని అభివృద్ధి పథకాలను ప్రవేశపెట్టి అమలుచేస్తే వారుకూడా మిగిలిన వారితో కలసి ఎదిగేలా చేయడం లాంటివి. అంటే సామాజిక, ఆర్థిక సమానత్వం ఏర్పడటానికే ఇవన్నీ. అసమానతలు అంటే ఏంటి? అవి ఎందుకు ఏర్పడ్డాయనేది అభ్యర్థులు తెలుసుకోవాలి.
సమగ్ర అధ్యయనం
సిలబస్‌లో అనేక సమస్యల గురించి ప్రస్తావించారు. కులతత్వం, మతతత్వం, ప్రాంతీయతత్వంతోపాటు మహిళలపై జరిగే హింస, బాలకార్మిక వ్యవస్థ, బలవంతంగా మహిళలను వ్యభిచారవృత్తిలోకి దించడం, వృద్ధాప్య సమస్య, శారీరక / మానసిక వైకల్యాలను చూడాలి. గ్రూప్-1 కైతే వీటితోపాటు నిరుద్యోగం, పేదరికం, కుల సంఘర్షణలు (బిహార్, యూపీ, తమిళనాడు లాంటిచోట్ల..) వాటి కారణాలు, పర్యవసనాలు, లౌకికవాదం తదితరాలను కూడా అధ్యయనం చేయాలి. ఈ సమస్యలకు కారణమేంటి? ప్రభావితులవుతున్న వారెవరు? పరిణామాలేంటి? ప్రభుత్వం ఎలాంటి చర్యలు తీసుకుంది? (పథకాలు, చట్టాలు, ప్రణాళికలు) తెలుసుకోవాలి. బాలకార్మిక వ్యవస్థను తీసుకుంటే దీనిపై ప్రభుత్వం తీసుకొచ్చిన చట్టాలు, బాలకార్మికులను తగ్గించడానికి తీసుకొచ్చిన పథకాలు తెలుసుకోవాలి. అలాగే నగరీకరణ – ఇదెంతగా మనకు అవసరం? మనదగ్గరెలా జరుగుతోంది. దీనివల్ల సమస్యలేంటి? (మురికివాడలు ఏర్పడటం, పర్యావరణ సమస్య, ఆరోగ్యకరమైన సమస్య, నిరుద్యోగ సమస్య తదితరాలు) ప్రభుత్వం ఏం చేస్తోంది? లాంటి అంశాలపై అవగాహన పెంచుకోవాలి. అలాగే కొత్త ప్రాజెక్టులు, పునరావాసం, చట్టాలు, వాటి అమలు గురించి తెలుసుకోవాలి. జనాభా విస్ఫోటం మనకు మంచిదా? చెడ్డదా? జనాభాను సంపదగా వినియోగించుకోగలుగుతామా? గణాంకాలపరంగా అవగాహన పెంచుకోవాలి.
ఉద్యమాల ప్రభావం
భారతదేశంలో స్వాతంత్య్రానంతర కాలంలో సామాజిక ఉద్యమాలకు, ప్రభుత్వ పథకాలకు అవినాభావ సంబంధం ఉంది. ఉదాహరణకు రైతు ఉద్యమాలు. ఇవి బ్రిటిష్‌వారి కాలంలోనే ప్రారంభమయ్యాయి. కానీ స్వాతంత్య్రానంతరం వచ్చిన రైతు ఉద్యమాలేంటి? వాటిలో ప్రధానంగా లేవనెత్తిన సమస్యలు? ప్రభుత్వం తీసుకున్న చర్యలు తెలుసుకోవాలి. ఉదాహరణకు భూసంస్కరణలు, పంటలకు మద్దతు ధర, రైతులకు సబ్సిడీలు అనేవి రైతు ఉద్యమాల ఫలితంగా వచ్చినవే. గిరిజన ఉద్యమాలపై కూడా అవగాహన పెంచుకోవాలి. జార్ఖండ్, చత్తీస్‌గఢ్, నాగా, బోడో ఉద్యమాలన్నీ గిరిజన ఉద్యమాలే. అలాగే వెనకబడిన తరగతులు, దళితుల ఉద్యమాలు లేవనెత్తుతున్న అంశాలేంటి? అంటరానితనం, రిజర్వేషన్లు, చట్టసభల్లో రిజర్వేషన్లు.. వీటి ప్రధాన డిమాండ్లు. అలాగే పర్యావరణ ఉద్యమాలు – చిప్కో, నర్మదా బచావో ఆందోళన్ లాంటివి. అంతర్జాతీయంగా ఈ మధ్య గ్రీన్‌పీస్ ఉద్యమం వస్తోంది. అలాగే మహిళలకు సంబంధించిన ఉద్యమాలు.. స్వాతంత్య్రానికి ముందు వచ్చిన ఉద్యమాల(సతి, బాల్యవివాహాల రద్దు)తో పాటు, తర్వాత కాలంలో సమాన హక్కుల కోసం, ధరల పెంపుపై, కార్యాలయాల్లో లైంగికహింస తదితరాలపై ఫెమినిస్టు, సంస్కరణల ఉద్యమాలున్నాయి. నిర్భయ చట్టం వాటి ఫలితంగా వచ్చిందే. వీటన్నింటికి తోడు చిన్నరాష్ట్రాల కోసం, స్వయంప్రతిపత్తి కోసం జరుగుతున్న ఉద్యమాలు. ఎందుకు ఈ చిన్నరాష్ట్రాల కోసం ఉద్యమాలొస్తున్నాయో అర్థం చేసుకోవాలి. తెలంగాణ ఉద్యమమే కొత్తది కాదు. అంతకుముందు ద్రవిడియన్, చత్తీస్‌గఢ్, జార్ఖండ్, ప్రత్యేక విదర్భలాంటివి చూడాలి.
పథకాల పఠనం
ఇది చాలా కీలకమైన అంశం. సామాజిక సమస్యలను అధిగమించడానికి అటు కేంద్రం, ఇటు రాష్ట్ర ప్రభుత్వం ఇన్నాళ్లుగా కొన్ని పథకాలను రూపొందించాయి. అవేంటో అర్థం చేసుకోవాలి. మహిళలు, ఎస్సీ, ఎస్టీ, మైనార్టీ, బాలకార్మికులు, వృద్ధులు, శారీరక మానసిక వైకల్యం ఉన్న వర్గాలకు ఉద్దేశించిన జాతీయ, రాష్ట్రీయ పథకాలేంటో చూడాలి. గ్రూప్-2లో ఇవి మాత్రమే ఉన్నాయి. అదే గ్రూప్-1కు వచ్చేసరికి పర్యావరణ, జనాభా, విద్య విధానాలను కూడా చూడాలి. ప్రణాళికలను పూర్తిగా చదవడం కాదు. ఎవరెవరి కోసం ప్రణాళికలున్నాయి? వాటి ముఖ్యాంశాలేంటి? లక్ష్యాలేంటి? అమలుకు వ్యూహం ఏంటి? తెలుసుకుంటే చాలు. ఈ ప్రణాళికలకు అనుబంధంగా వచ్చినవే వివిధ సంక్షేమ పథకాలు. పథకాలనేవి ప్రణాళికలు, విధానాల్లో భాగం! ఉదాహరణకు గ్రామీణాభివృద్ధి, గ్రామీణ ఉపాధి పథకాలు. భారత్ నిర్మాణ్ (మౌలిక సదుపాయాల పెంపు కోసం ఉద్దేశించింది) ఎన్ఆర్ఈజీఎస్, ఎస్‌జీఎస్‌వై ఉపాధికి సంబంధించినవి. ఐసీడీఎస్ లాంటివి మహిళలు, పిల్లలకు సంబంధించినవి. స్టెప్, రాష్ట్రీయ మహిళా కోశ్ వంటివి.. ఎస్సీ, ఎస్టీ, వృద్ధులు, బాలకార్మికులకు సంబంధించిన పథకాల గురించి చూసుకోవాలి. ప్రభుత్వ విధానాలు, వాటికి అనుబంధంగా ఏర్పడిన చట్టాలు, పథకాలు కూడా అత్యంత కీలకం.
తెలంగాణ సమాజం
తెలంగాణలో ప్రధానంగా కొన్ని సమస్యలున్నాయి. తెలంగాణ సమాజం చారిత్రకంగా కాస్త భిన్నమైంది. ఎందుకంటే – భౌగోళికంగా ఇది దక్కన్ పీఠభూమి. రెండోది – పాలనా పరంగా ఇది నిజాం కింద ఉండేది. దాదాపు ఇది ప్రత్యేక ప్రాంతంగా కొనసాగింది. ముస్లిం మతం ప్రభావం ఈ సమాజంపై ఎక్కువ. ఇక్కడున్న సామాజిక, ఆర్థిక పరిస్థుతుల నేపథ్యంలో కొన్ని సమస్యలొచ్చాయి. అందులో ఒకటి వెట్టిచాకిరి. ఇక్కడున్న సామాజిక నిర్మితిలో ఉన్నత కులాలకు చెందినవారు ముఖ్యంగా భూస్వామ్య కులాలు (ప్రాబల్య కులాలు) ఇతర నిమ్నకులాల వారిని వివిధ రకాలైన వృత్తులు, పనుల కోసం ఉపయోగించేవారు. దానికి ప్రతిఫలంగా ఇంతమొత్తం ఇవ్వాలని ఎక్కడా లేదు. ఉచితంగా చేయించుకునేవారు. వెట్టి అంటే వట్టిగా, బలవంతంగా చేయించుకోవడం. ఇది శ్రమదోపిడీ. తెలంగాణ సాయుధ రైతాంగ పోరాటం రావడానికి వివిధ కారణాల్లో వెట్టి ప్రధాన కారణం. అలాగే మహిళలను పరోక్షంగా వ్యభిచార వృత్తిలోకి దించే సంప్రదాయాలు దక్షిణభారతంలో ఉన్నాయి. అలాంటి వ్యవస్థే తెలంగాణలోని జోగిని లేదంటే దేవదాసి. ఆంధ్రలోనూ ఈ దేవదాసి వ్యవస్థ ఉంది. మహిళలు తమకుతాము భగవంతుడికి అర్పించుకోవడం జోగిని వ్యవస్థ. దేవాలయానికి తమను అర్పించుకోవడం. కానీ దైవకార్యానికి బదులు వాళ్లను పడుపు వృత్తిలోకి దించడం జరిగింది. దీనివల్ల చాలా సమస్యలు తలెత్తాయి. ఈ ప్రక్రియంతటిపై అవగాహన పెంచుకోవాలి.
బాలకార్మిక వ్యవస్థ – దేశవ్యాప్తంగా ఉన్న ఈ సమస్య తెలంగాణలో ఎక్కువ. ఏ వర్గాల పిల్లలు ఎక్కువగా ఉన్నారనేది కీలకం. తెలంగాణ సామాజిక కోణంలో చూస్తే భూమి ప్రధాన జీవనోపాధి. ఇది ప్రాబల్య కులాల చేతుల్లో ఎక్కువగా ఉండేది. మధ్య, నిమ్న కులాలకు సంబంధించిన వారంతా భూమిలేని కూలీలే. కాబట్టి తప్పనిసరి పరిస్థితుల్లో ఆయా కుటుంబాల్లోని పిల్లలు బాలకార్మికులుగా పనిచేయాల్సిన పరిస్థితి తలెత్తింది. అదే విధంగా ఉపాధి అవకాశాలు లేక వలసలు కూడా ఎక్కువగా జరిగాయి. ఇందులో భాగంగా పిల్లల్ని కూడా పనిలోకి పెట్టారు. అలాగే ఫ్లోరోసిస్ సమస్య గురించి కూడా సిలబస్‌లో ఉంది. ఫ్లోరోసిస్‌ను కేవలం ఆరోగ్య సమస్యగానే కాకుండా ఆర్థిక సమస్యగా కూడా చూడాలి. అనారోగ్యం వల్ల కుటుంబంపై పడే ఆర్థిక భారం, దీని నివారణకు ప్రభుత్వం తీసుకున్న పథకాలపై అవగాహన పెంచుకోవాలి.
వలస జీవనం
తెలంగాణలోని మరో ముఖ్య సమస్య వలసలు. ఇక్కడి వలసలకు ఓ ప్రత్యేకత ఉంది. వలసంటే కేవలం ఉపాధి కోసం ఎక్కడికో వెళ్లడం కాదు. ఒక్కో జిల్లా నుంచి ఒక్కోరీతిలో వెళతారు. భారతదేశంలోని చాలా నిర్మాణాల్లో పాలమూరు ప్రజల శ్రమ కనిపిస్తుంది. అలాగే కరీంనగర్, నల్గొండల్లోని కొన్నిప్రాంతాల చేనేత వృత్తుల వారు దేశంలోని వలసల్లో ఉన్నారు. మెదక్ నుంచి వలస వెళ్లినవారంతా వ్యవసాయ కూలీలు. ఆ దృష్టితో వలసలను అర్థం చేసుకోవాలి. ఏ కారణాలవల్ల, ఏ వృత్తుల్లో, ఏ ప్రాంతాల్లో వలసల ప్రభావం ఉందో చూడాలి. ఆత్మహత్యల్లోనూ రైతులు, చేనేత వృత్తుల వారే ఎక్కువ. వీరు చాలామటుకు ఈ వృత్తులతో సాంస్కృతికంగా మమేకమైపోయారు. వేరే పని చేయలేరు. హరిత విప్లవం తర్వాత వాణిజ్యపంటల పట్ల మొగ్గు పెరిగింది. కానీ ఇక్కడ కచ్చితమైన సాగునీటి వ్యవస్థ లేదు. వర్షాధారం, లేదంటే భూగర్భజలాలపై ఆధారం ఎక్కువ. దీంతో నష్టం ఎక్కువవుతోంది. ఫలితంగా రైతులు ఆత్మహత్యలకు పాల్పడుతున్నారు.